Ratusz Staromiejski
 |
Rynek Staromiejski 1
Zobacz na mapie >>
Więcej o Ratuszu: Toruński Portal Turystyczny
|
 Widok Ratusza Staromiejskiego od południowego-zachodu |  Ratusz Staromiejski od południowego-wschodu |  Widok Ratusza Staromiejskiego od półnconego-zachodu |  Renesansowe zdobienia nasady południowo-wschodniej narożnej wieżyczki |
|
Stojący pośrodku Rynku Staromiejskiego monumentalny Ratusz Staromiejski jest jedną z największych, najwspanialszych tego typu budowli w Europie. Jest prawdziwym pomnikiem świetności Torunia, dawnego emporium handlowego Hanzy. Powstał w końcu XIV wieku, tj. w okresie szczytowego rozwoju średniowiecznego Starego Miasta Torunia, w oparciu o przywilej wielkiego mistrza krzyżackiego, Konrada von Wallenrode.
Funkcjonalnie łączył dwie zasadnicze role: parter zajmowały pomieszczenia handlowe (sukiennice, hala ław chlebowych, kramy, sala wagi oraz Sala Sądowa), piętro zaś przeznaczone było dla organów władzy miejskiej (Sala Rady, od XVI wieku zwana Salą Senatu (Senatus civitatis Thoruniensis), urzędy Kontrybucyjny, Wetowy, Kancelaria, Kamlaria i in.). Pierwotnie, od drugiej połowy XIII wieku, w tym miejscu znajdowały się wolno stojące budynki uformowane w podobny czworobok (o kształtowaniu się bryły Ratusza tutaj).
Ratusz był siedzibą władz najważniejszego obszaru Torunia, nazywanego od 1264 r. Starym Miastem. Od połowy XV w. stał się centrum władzy dla całego toruńskiego zespołu miejskiego. Pełnił tę funkcję kilka stuleci i przez ten czas był jego głównym municypalnym gmachem.
Najstarszą częścią obecnego gmachu jest pięknie zdobiona typową ornamentyką gotycką wieża z około 1274 roku, podwyższona w 1385 do obecnej wysokości 40 m, wzorowana na flandryjskich belfortach - wieżach rynkowych, budowanych zazwyczaj w połączeniu z halami targowymi, będących jednocześnie strażnicami obserwacyjno-sygnalizacyjnymi. Z miastami Flandrii (głównie Brugią, Gandawą, Ypres) nawiązał Toruń bowiem bliskie kontakty kupieckie już w połowie XIII wieku. W wieży przechowywano archiwalia, zbroje i kosztowności, tutaj także mieściło się więzienie.
Około 1430 roku wieżę zwieńczono spiczastym hełmem - iglicą, na szczycie której zawieszona była złota korona - symbol niezależności mieszczańskiej Torunia i przywilejów królewskich. Została ona bezpowrotnie zniszczona w czasie oblężenia szwedzkiego w 1703 roku. Tym samym jest to symboliczny początek upadku świetności i potęgi Torunia (patrz: Toruń nieistniejący - Ratusz Staromiejski).
Po odbudowie Ratusza wieżę nakryto prowizorycznym zadaszeniem, które przetrwało do dziś, a władze miasta - pomimo podjętego tematu odbudowy hełmu z okazji 300. rocznicy jego zniszczenia - nie zdecydowały się na odbudowę.
W latach 1603-1604, w okresie kolejnego rozkwitu Torunia, dokonano przebudowy i rozbudowy gmachu Ratusza wg projektu znakomitego flamandzkiego architekta, Antona van Obberghena. Ratusz Staromiejski miał stanowić reprezentacyjną siedzibę władz miejskich i jednocześnie poprzez formy architektoniczne oraz wymowną symbolikę bogatego zdobnictwa miał wyrażać idealne miasto rządzone w sposób światły i sprawiedliwy. Ponadto w rozbudowanym gmachu miały zmieścić się urzędy miejskie wprowadzone w związku z poszerzeniem samorządu miejskiego przez króla Zygmunta I Starego (Reformatio Sigismundi) w 1523 r., a mieszczące się dotąd w Ratuszu Nowomiejskim. W obu górnych piętrach Ratusza Staromiejskiego (parter służył funkcjom handlowym i sądowniczym) siedzibę miały urzędy miejskie: Rada zwana Senatem, burmistrzowie, Weta, burgrabia królewski, Trzeci Ordynek, Kamlaria, Kancelaria i in. (zobacz tutaj).
W wyniku tej rozbudowy-przebudowy na formy gotyckie nałożyły się nowe, manierystyczne. Podwyższono więc budynek o jedno piętro, celowo jednak zachowując ostrołukowe gotyckie blendy fasad, dodano manierystyczne piaskowcowe wieżyczki narożne i piękne szczyty na osiach każdej z elewacji (szczyty zniszczone też w 1703 roku), a także zmieniono i wzbogacono wystrój sal. Wspaniale zdobione wnętrza, przy urządzaniu których uczestniczyli znakomici artyści (w znacznej części również zniszczone w 1703 roku - patrz: Toruń nieistniejący), świadczyły o bogactwie i potędze Torunia.
W Sali Wielkiej w 1645 roku odbyło się słynne Colloquium Charitativum, ponadto trzykrotnie obradował sejm (w latach: 1519/1520, 1576, 1626 - patrz niżej). W Ratuszu też odbywały się rokowania i spotkania polityczne z udziałem koronowanych głów.
Dziś Ratusz mieści Muzeum Okręgowe, gdzie oprócz wnętrz podziwiać można m.in. zbiory sztuki gotyckiej (rzeźby, malarstwo, unikatowy zbiór wspaniałych witraży, i in.), toruńskie rzemiosło artystyczne (m.in. formy pierników, intarsje), monety toruńskie, malarstwo (m.in. wielkich rozmiarów obraz przedstawiający zawarcie II pokoju toruńskiego). W Sali Królewskiej, od 1454 roku upamiętnionej pobytem niemal wszystkich królów polskich i śmiercią jednego z nich - Jana Olbrachta, znajduje się najstarszy poczet królów polskich, a w wielkiej Sali Wielkiej znakomita galeria portretu patrycjatu toruńskiego z XVI-XIX wieku. |
• Przywileje na budowę Ratusza w średniowieczu tutaj
• Jak powstały toruńskie sukiennice tutaj
• Sejmy odbywane w Ratuszu tutaj • Zwiedzanie Ratusza Staromiejskiego (Muzeum Okręgowe) tutaj
• Sala Senatu tutaj
• Wieża ratuszowa tutaj
• Ratusz Staromiejski przed zniszczeniem w 1703 r. tutaj
|
|
|
Warto odwiedzić bo:
Wyjątkowość toruńskiego Ratusza Staromiejskiego polega na dwóch podstawowych faktach: 1) architektura: jest to jeden z najokazalszych gotyckich obiektów wielkomiejskich w Europie, jednocześnie reprezentującym doskonałe gotyckie formy, stanowi odzwierciedlenie harmonijnych tendencji stylowych w Europie lat ok. 1400 r., oraz maniufestacji niezależności i siły politycznej i ekonomicznej Torunia, 2) funkcjonalność: łączy w sobie funkcje handlowe z administracyjnymi i sądowniczymi, co jest niespotykane w innych miastach.
Chociaż dziś Ratusz Staromiejski jest daleki od swojej świetności (o dawnym Ratuszu tutaj), to nadal jest dumą miasta, zachwyca swoją monumentalnością i przypomina dawną potęgę hanzeatyckiego Torunia oraz siłę i niezależność polityczną i ekonomiczną dawnej Respublicae Thorunensis.
W Ratuszu odbywały się ważne wydarzenia, np. trzy razy obradowały sejmy Rzeczypospolitej, słynne Colloquium Charitativum, licznie i często gościli królowie polscy (Sala Królewska).
|
||
|
Hity Ratusza Staromiejskiego
► Wnętrza Ratusza: gotyckie w piwnicach i na parterze, renesasnowe na I piętrze, chociaż te ostatnie ucierpiały najbardziej w 1703 r. i dziś daleko im do dawnej świetności, to jednak świadczą o statusie Torunia przedrozbiorowego
► Galeria Sztuki Gotyckiej, a w niej m.in. szczególnej uwagi, unikatowe średniowieczne witraże toruńskie
► Sala Sądowa - niepowtarzalnie zachowane średniowieczne pomieszczenia służące toruńskiemu wymiarowi sprawiedliwości aż do włączenia Torunia do Prus w 1793 r.
► Sala Królewska i Poczet Królów Polskich - najstarszy zespół wizerunków królewskich, malowany za życia kolejnych władców
► Traktat Toruński - wielkich rozmiarów obraz przedstawiający moment zawarcia II pokoju toruńskiego
► Skarb ze Skrwilna - cenny zespół szlacheckiej biżuterii XVII-wiecznej ukryty przed potopem szwedzkim i odnalzeziony w 1961 r.
► Toruński Portret Mieszczański oraz tablice herbowe patrycjatu toruńskiego to zupełnie wyjątkowe zabytki świadczące o dawnej randze Torunia i jego mieszkańców; portrety patrycjatu toruńskiego są wyjątkowe, bo jedyne tak liczne w Polsce z okresu renesansu i baroku, obrazujące kulturę mieszczańską
► Wieża ratuszowa: choć z zewnątrz zachwyca swoimi zdobieniami gotyckimi, to jednak daleko jej do oryginalnego piękna i pełnego wyglądu ze zwieńczeniem w postaci dumnego hełmu. Mimo wszystko widok ze szczytu wieży robi niesamowite wrażenie >>>
|
||
|
Sejmy walne w Ratuszu Staromiejskim: • 1519/1520 - z udziałem króla Zygmunta I Starego. Sejm odbywał się w związku z groźbą wojny z Zakonem Krzyżackim (który nie chciał złożyć przysięgi na postanowienia drugiego pokoju toruńskiego z 1466 roku). W grudniu 1519 roku Król przyjmował tu wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, gdzie zapadła decyzja wypowiedzenia wojny Zakonowi, która miała zmusić mistrza do zaniechania oporu i zaprzysiężenia traktatu drugiego pokoju toruńskiego. Na okres wojny Toruń stanowił główną kwaterę królewską, dokąd przybywały oddziały zaciężnych koronnych, a także poselstwa zagraniczne, próbujące pośredniczyć w zawarciu pokoju. Mistrz został ponownie przyjęty przez Króla w czerwcu 1520 roku, jednak do hołdu nie doszło. Wojna zakończyła się w 1521 roku rozejmem w Toruniu i w 1525 hołdem pruskim w Krakowie. Ponadto król Zygmunt I Stary wydał edykt zabraniający sprowadzania do Polski pism Lutra, co miało zahamować napływ idei reformacji. • 1576 - z udziałem Stefana Batorego, który spodziewał się od szlachty poparcia w konflikcie z Gdańskiem. • 1626 - z udziałem Zygmunta III Wazy podjęto decyzje podatkowe i inne związane z niebezpieczeństwem szwedzkim. |
 Sala Sądowa na parterze |  Hala ław chlebowych na parterze |  Hall przed Salą Królewską na I piętrze |
 Hall przed Salą Królewską |  Górna część portalu do Sali Królewskiej |  Sala Królewska |
 Portal do Sali Rady (Senatu) na I piętrze |  Sala Wielka (Mieszczańska) na I piętrze |  Drzwi intarsjowane ze sceną Sądu Salomona do Sali Obu Sądów |
|
Dzisiejsza forma toruńskiego Ratusza Staromiejskiego ukształtowała się ostatecznie w 1738 r., kiedy to 26. września do odbudowanego ze zniszczeń z 1703 r. Ratusza uroczyście wprowadzono Radę. Jednak ta forma jest jedynie cieniem dawnej świetności i splendoru Ratusza, zarówno jego bogactwa zdobień zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Ratusz toruński najokazalej i najdostojniej prezentował się bowiem po renesansowej rozbudowie z początku XVII w., świadcząc o wysokich aspiracjach i zamożności Torunia, posiadającego dużą niezależność polityczną (czytaj: Respublica Thorunensis). Jednak zanim do tej rozbudowy doszło, Ratusz miał kształt nadany przywilejem budowlanym z 14 maja 1393 r. Wówczas to na prośbę Rady Starego Miasta Torunia wielki mistrz krzyżacki Konrad von Wallenrode wydał przywilej na budowę Ratusza Staromiejskiego. Jednak nowy, stojący do dziś budynek (rozbudowany na pocz. XVII w.) miasto zaczęło wznosić już wcześniej, nie pytając zwierzchnika o zgodę, w 1391 r., na miejscu zabudowań powstających od 1259 r. |
 |
|
|
W 1259 r., wkrótce po powiększeniu obszaru Starego Miasta (czytaj tutaj), Rada toruńska otrzymała od Krzyżaków zezwolenie na budowę domu kupieckiego (sukiennic), związanego z dalekosiężnym handlem, w tym handlem hanzeatyckim. Powstał on w miejscu obecnego zachodniego skrzydła Ratusza Staromiejskiego, a jego wymiary wynosiły 2 x 10 prętów chełmińskich (ok. 9 x 45 m). Toruński dom kupiecki był od samego początku instytucją miejską, podczas gdy np. Kraków, Wrocław i wiele innych miast na terenie Niemiec dopiero z czasem wykupywało urządzenia targowe z rąk suwerena. Godny podkreślenia jest też fakt, że przez okres 38 lat Toruń był jedynym miastem w państwie krzyżackim, które uzyskało taki przywilej.
Na piętrze tej budowli znajdowały się pomieszczenia Rady, w skład której w większości wchodzili kupcy trudniący się handlem suknem. |
 |
|
|
W 1274 r. mieszczanie uzyskali przywilej na posiadanie kramów i ław chlebowych. Budynek ten, długości równej długości sukiennic, stanął równolegle do sukiennic w miejscu obecnego wschodniego skrzydła Ratusza.
W tymże roku wzniesiono wieżę ratuszową (>>>), która od północy łączyła się z kramami i ławami. Wieża ta, o pierwotnej wysokości ok. 23,5 m i nadbudowana w 1385 r., jest jedynym elementem spośród powyższych, zachowanym do dziś. Wieża toruńska jest najstarszą z wież rynkowych na terenie środkowej i wschodniej Europy i nawiązuje do swoich wzorów – belfortów (beffroi) z miast flandryjskich (zwłaszcza Brugii - ówczesnego europejskiego centrum handlowego), z którymi bogate kupiectwo toruńskie utrzymywało ścisłe kontakty handlowe. Równoległe wzajemnie budynki sukiennic oraz kramów, ław i wieży łączyła od południa tzw. ściana parawanowa, która z kolei była nawiązaniem do takiej ściany ratusza w Lubece - najważniejszym mieście Hanzy, w której Toruń był aktywnym członkiem. Zadaniem ściany było stworzenie wspólnej monumentalnej elewacji. Inwestycje te również były wyrazem ambicji toruńskiego kupiectwa, reprezentowanego przez Radę, której pragnieniem było dorównać największym metropoliom handlowym północnej Europy. Najprawdopodobniej w 1274 r. zaczęto budować też pomieszczenia dla Rady oparte o ścianę parawanową od strony dziedzińca. |
 |
|
|
W 1279 r. otrzymał Toruń zezwolenie na budowę budynku wagi, która była niezbędnym urządzeniem targowym. Powstał on przy północno-zachodnim narożniku sukiennic.
Najprawdopodobniej było to małe pomieszczenie, nakryte dachem opartym na słupach.
Na pocz. XIV w. (lub na przełomie XIII i XIV w.) powstał budynek ławy sądowej, zlokalizowany między północnymi krańcami sukiennic i ław chlebowych.
Był to zapewne budynek parterowy, murowany. |
 |
|
|
Dokumentem z 1343 r. wielki mistrz krzyżacki udzielił Staremu Miastu Toruniowi zezwolenia na obudowanie domu kupieckiego tzw. budami. Jednak obudowano nimi cały kompleks zabudowań rynkowych.
Budy były drewniane, parterowe, o jednospadowym dachu, oparte o zewnętrzne ściany kompleksu, na zewnątrz miały opuszczane lady. Zajmowali je "kramarze biedni", którzy sprzedawali wyłącznie towary tańsze, detalicznie. Na planie wyznaczonym budami, okalającymi ze wszystkich stron dotychczasowe zabudowania, wzniesiono obecny gmach Ratusza. |
 |
|
|
14 maja 1393 r. wielki mistrz krzyżacki Konrad von Wallenrode na prośbę Rady Starego Miasta Torunia wydał przywilej na budowę nowego Ratusza Staromiejskiego. Jednak już w 1391 r. Rada nie pytając o zgodę zaczęła wznosić budowlę na planie i w miejscu dotychczasowych. W ten sposób powstał monumentalny budynek Ratusza (niższy o jedno piętro w stosunku do obecnego), rozplanowany na rzucie prostokąta o wymiarach 43,7 x 52,4 m. Znalazły się tu wszystkie dotychczasowe instytucje miejskie i urządzenia targowe: w parterze zachodniego skrzydła znajdowały się sukiennice, równolegle w skrzydle wschodnim były kramy i ławy chlebowe, całość otaczały kramy "kupców biednych", w północnej części znalazła się sala sądowa, a w północno-zachodniej sala wagi.
Wydanie przywileju dwa lata po rozpoczęciu budowy świadczy, że władza zwierzchnia - Krzyżacy - zatwierdziła tylko prowadzoną już budowę, rozpoczętą przez miasto. Ponadto dowodzi to, że miasto było na tyle silne i pewne siebie, że mogło pozwolic sobie na nie liczenie się ze zwierzchnikiem.
► Więcej tutaj
|
 |
Opracowanie: Arkadiusz Skonieczny
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:
Ostatnia modyfikacja 27-11-2017 23:51
