en
POLECAMYDotknij Gotyku w Toruniu
POLECAMYZrób samodzielnie pierniki
POLECAMYZWIEDŹ TORUŃ Z KUFLEM PIWA!
POLECAMYPOZNAJ WIELKĄ TWIERDZĘ TORUŃ

Stare Miasto w Toruniu

Widok z kościoła Mariackiego na centralną (Rynek Staromiejski z Ratuszem, Dworem Artusa) i południową (katedra Świętojańska) część Starego Miasta. Kliknij aby powiększyć.
 
Dzisiaj oznaczenie "Stare Miasto" potocznie, ale błędnie funkcjonuje w odniesieniu do całego obszaru historycznego centrum Torunia (Średniowieczny Zespół Miejski) wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, niewłaściwie też zwanego "starówką", bowiem obszar ten składa się z trzech średniowiecznych części - jednostek urbanistycznych, wśród których faktyczne Stare Miasto jest tylko jedną z nich; pozostałe dwie to Nowe Miasto oraz zamek krzyżacki, z których każde pierwotnie stanowiło odrębną, niezależną jednostkę.
Stare Miasto zajmuje zachodnią część historycznego centrum Torunia. Jego powierzchnia wynosi 19 ha, tj. 53% tego obszaru.
Jest to miejsce, na południową część którego w 1236 r. przeniesiono pierwsze lokacyjne miasto Toruń z obecnego Starego Torunia.
Obecny kształt urbanistyczny Starego Miasta powstał między 1236 a 1251-1259 r.
Nazwa "Stare Miasto Toruń" powstała dopiero po 1264 r., tj. po lokacji Nowego Miasta Torunia. Oba miasta zostały połączone w jeden organizm pod władzą staromiejską w 1454 r. - na początku polsko-krzyżackiej wojny 13-letniej (patrz: Połączenie Starego i Nowego Miasta), jednak mimo tego nadal funkcjonował podział ustrojowy (ławy sądowe, rajcowie, parafie itp.) oraz fizyczny (mury miejskie, fosy, bramy).
 
W przeciwieństwie do Nowego Miasta, Stare Miasto od początku miało charakter kupiecki i było hanzeatyckim ośrodkiem wielkiego handlu międzynarodowego. Zamieszkiwane było przez bogaty patrycjat, którego fortuny doprowadziły do rozkwitu miasta jako jednego z największych i najbogatszych w państwie krzyżackim, później w Prusach Królewskich i Rzeczypospolitej. W średniowieczu Stare Miasto było też jednym z największych w Europie środkowej ośrodków sztuki artystycznej. Do dziś zachowało się wiele zabytków ruchomych i nieruchomych świadczących o dawnym statusie Torunia.
Zobacz też: Historia Torunia
 
Pobierz mapę:

 Etapy rozwoju Starego Miasta

1 Od 1236 do ok. 1251
Obszar między ob. ulicami: Szeroka - Piekary - Mostowa - Rabiańska został otoczony potężnym wałem drewniano-ziemnym, który zdołał obronić Toruń przed najazdem księcia pomorskiego Świętopełka w 1242 r. Ukształtowanie terenu w tym miejscu sprzyjało osadnictwu i obronności: od wschodu i zachodu miejsce ograniczone było jarami (od wschodu płynął nim Postolec), od południa łagodnie obniżało się w kierunku Wisły.
Najwcześniej zasiedlonym miejscem tego obszaru był tzw. werder (wyspa) - teren otoczony palisadą i fosą między obecnymi ul. Szeroką a Kopernika. Tutaj właśnie przenieśli się mieszkańcy ze Starego Torunia w momencie translokacji miasta w 1236 r. Wkrótce, w wyniku intensywnego napływu nowych osadników, teren zabudowy rozszerzył się obejmując do ok. 1251 cały wskazany obszar. Zajął on powierzchnię ok. 10 ha, a więc typową dla przeciętnego miasta średniowiecznego.
 
Pośrodku tego obszaru został wytyczony plac mający służyć jako rynek - plac targowy (ob. ul. Żeglarska / św. Jana / Kopernika). We wschodniej jego części przed 1250 r. rozpoczęto budowę kościoła parafialnego - obecnej Katedry Świętojańskiej. W ten sposób powstało centrum miasta, tak charakterystyczne dla miast średniowiecznych: rynek z przylegającym doń kościołem parafialnym. Od północy do tego rynku sięgały ławy (jatki) mięsne, ciągnące się dalej na północ do ob. ul. Szerokiej. Natomiast od południowo-zachodniego narożnika rynku wybiega ul. Żeglarska, która jest znacznie szersza od innych ulic, co jest także ciekawe, bo jako ważna prowadziła do nabrzeża portowego oraz miała również znaczenie targowe; było to charakterystyczne dla miast portowych.
Na zachód od placu rynkowego wybiegała kolejna ważna ulica - św. Anny (obecnie Kopernika), w dalszym odcinku (między ob. ul. Ducha św. a pl. Rapackiego) jako Starotoruńska; aż do XIX w. była to główna ulica prowadząca z miasta w kierunku zachodnim, a w tym etapie rozwoju miasta pełniła rolę nadrzędną, gdyż wiodła do Starego Torunia, gdzie znajdowała się siedziba komtura krzyżackiego do czasu budowy zamku w obecnym miejscu ok. poł. XIII w., a także - jeszcze do końca XIII w. - przeprawa przez Wisłę (czytaj więcej: Tajemnica św. Anny), będąca jednoczesnie "bramą do Prus": jedynym miejscem, przez które od zachodu i południa można było dotrzeć na do państwa krzyżackiego.
 
W 1239 r. poza tym obszarem miasta (ale w obrębie jego patrymonium), na północny-zachód od niego, Krzyżacy osiedlili franciszkanów (>>>); był to pierwszy konwent franciszkański w państwie krzyżackim.
 
Przybliżona lokalizacja I etapu rozwoju Torunia (Starego Miasta) do ok. 1251 r.
 

 
Jedną z najważniejszych ulic miasta była ul. św. Anny, prowadząca od rynku i kościoła parafialnego w kierunku zachodnim. Zamieszkiwana była przez bogatych patrycjuszy. Jednak do dziś nie rozwiązaną tajemnicą jest jej nazwa >>>
 
Jeszcze przed powiększeniem miasta po poł. XIII w., rozpoczęto budowę ceglanych murów obronnych.
     
2 Po 1251 r.
W latach 50. XIII w. dynamiczny rozwój Torunia i intensywny napływ nowych osadników spowodował konieczność powiększenia obszaru miasta, do którego włączono teren na północ od niego o powierzchni ok. 9 ha (a więc niemal dwukrotnie tyle ile zajmowało dotąd). Układ ulic w tej nowej części nie jest tak regularny, jak w części starszej - południowej, co tłumaczy się dostosowaniem siatki ulic do istniejącej zabudowy przedmiejskiej.
Po takim powiększeniu miasta przesunięto również jego centrum - rynek, który ulokowano w miejscu zachowanym do dziś. Pośrodku rynku w 1259 r. miasto wzniosło pierwsze zabudowania - dom kupiecki (sukiennice; domus mercatoria) - które później wejdą w skład Ratusza Staromiejskiego. Ważną kwestią jest również to, że w przeciwieństwie do innych miast dom kupiecki w Toruniu był od początku własnością miasta.
Włączenie do miasta nowych terenów spowodowało też, że położony dotąd poza miastem klasztor franciszkański z kościołem Mariackim znalazł się nagle niemal w centrum, przy rynku, a miejski kościół parafialny (św. Janów) został nieco na uboczu.
 
Jeszcze przed powiększeniem miasta rozpoczęto budowę ceglanych murów obronnych, najprawdopodobniej po 1246 r. od odcinka zachodniego, wzdłuż ob. ul. Pod Krzywą Wieżą; w tym też odcinku w 2. poł. XIII w. zbudowano najstarszą z toruńskich bram - Starotoruńską. Do 1262 r. otoczono murami całe miasto. Jednocześnie toruńskie mury obronne są najstarszymi na obecnych ziemiach polskich.
 
Głównymi ulicami tego miasta były:
- Żeglarska i inne (Ducha św., Łazienna) prowadzące do nabrzeża portowego,
- Rymary i Wielka (ob. Szeroka) - prowadzące do Nowego Miasta Torunia i dalej na Mazowsze, do Brześcia, Włodzimierza Wołyńskiego oraz rozgałęzienie do Sambii,
- ul. Mostowa - prowadząca do przeprawy przez Wisłę, w 1500 r. zastąpionej mostem stałym, i dalej rozgałęzienia na Kujawy, do Krakowa, Lwowa, na Śląsk, do Łużyc, Westfalii,
- ul. Chełmińska - prowadząca na Chełmińskie Przedmieście i dalej rozwidlająca się na drogi do Chełmna i do Chełmży, dalej do Gdańska, Malborka, Elbląga i Królewca,
- do końca XIII w. (do czasu rozbudowy przeprawy przez Wisłę u wylotu ul. Mostowej) duże znaczenie miał ciąg ul. Starotoruńska - św. Anny - prowadzących w kierunku ww. Starego Torunia i na zachód.
Jednocześnie Stare Miasto Toruń stanowiło niezwykle istotny węzeł dalekosiężnych szlaków, zbiegających się tu ze wszystkich kierunków, z którymi kupcy toruńscy utrzymywali kontakty handlowe w ramach wymiany hanzeatyckiej.
 
Rekonstrukcja zabudowy fragmentu ul. św. Anny w XV w. Kadr z filmu "Dom Kopernika. Kształt i funkcje toruńskiego domu mieszczańskiego..."
 

Ławy mięsne (jatki)
Dla rzeźników ławy mięsne, jako wyznaczone miejsce do handlu tym produktem żywnościowym, wyznaczone były pomiędzy ul. Wielką (ob. Szeroka na odcinku od Rynku Staromiejskiego do ul. Łaziennej) a ul. Przy Kościele św. Jana (ob. Kopernika na odcinku od Żeglarskiej do Łaziennej). Najprawdopodobniej w sąsiedztwie zlokalizowane były inne obiekty handlowe, np. ławy chlebowe.
Znajdowały się one więc tuż przy pierwotnym rynku. Po powiększeniu obszaru Starego Miasta w 1251 r. centrum miasta – rynek – przeniesiono na obecne miejsce, a dawny rynek przy kościele Świętojańskim stracił na znaczeniu.
Lokalizacja ław mięsnych nie zmieniła się wtedy, w przeciwieństwie do ław chlebowych, które zostały przeniesione w 1259 r. na rynek – do nowego Ratusza Staromiejskiego. Ławy chlebowe i inne urządzenia i obiekty handlowe były w Toruniu własnością miasta (stąd ich powiązane z budynkiem miejskim – ratuszem), natomiast ławy mięsne aż do 1309 r. były własnością zakonu krzyżackiego. Dopiero w tymże roku w zamian za miejską wieś Srebrniki stały się w posiadaniu miasta. Lokalizacja ich nie zmieniła się.
Ilość kramów - ław była ściśle limitowana, co wiązało się z typowymi dla średniowiecznego systemu cechowego sztywnymi przepisami, hamującymi rozwój konkurencji. Mistrzowie cechowi zakupywali poszczególne ławy w dziedziczne użytkowanie i opłacali za nie roczny czynsz komturowi krzyżackiemu, a od 1309 r. Radzie Miasta. Z kolei posiadanie ławy było w cechu rzeźniczym warunkiem uzyskania mistrzostwa. Nie mogło być zatem więcej mistrzów, niż jatek. Od samego początku ławy mięsne przynosiły niemały dochód: pieniądz, zaopatrzenie w żywność i łój, służący do napełniania lampek. Pamiętać przy tym należy, że mięso stanowiło jeden z podstawowych artykułów spożywczych okresu średniowiecza.
 
Arkadiusz Skonieczny
data publikacji: 20-01-2013
 
drukuj  poleć artykuł
Ostatnia modyfikacja 08-03-2016 19:13
Booking.com

Twoja wycieczka

W Twojej wycieczce znajdują się miejsca:

    Sonda

    Które miejsca w okolicy planujesz odwiedzić będąc w Toruniu (max 3):