en
POLECAMYDotknij Gotyku w Toruniu
POLECAMYZrób samodzielnie pierniki
POLECAMYZWIEDŹ TORUŃ Z KUFLEM PIWA!
POLECAMYPOZNAJ WIELKĄ TWIERDZĘ TORUŃ
Jesteś w:  Strona główna » O Toruniu » Krzyżacy

Krzyżacy

Toruń zawdzięcza swoje powstanie i pierwsze lata rozwoju Zakonowi Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli krótko mówiąc Krzyżakom - niemieckiemu zakonowi rycerskiemu.
To właśnie Krzyżacy fizycznie przybyli na te ziemie w 1228 roku i zaraz po przekroczeniu Wisły z 
Kujaw na Ziemię Chełmińską założyli swój pierwszy warowny gród, któremu w 1233 roku nadali prawa miejskie i nazwę - Toruń (Thorun). Była to ich pierwsza warownia skąd w następnych latach prowadzili podbój pogańskich plemion pruskich i tworzenie potężnego państwa krzyżackiego, które przez kilka stuleci decydowało o obliczu tej części Europy. Któż wie - gdyby nie decyzja Krzyżaków jak potoczyłyby się losy niejakiego Torunia - gdyby w ogóle powstał...
 
Herman Balk, Herman von Salza.
Kliknij aby powiększyć.
 
 
 
Pierwsze wzmianki o Krzyżakach prowadzących szpital przy kościele NMP w Jerozolimie w Królestwie Jerozolimy (państwie - lennie papiestwa powstałym w 1099 roku w wyniku pierwszej krucjaty) pojawiają się w dokumentach w 1127 roku i mówią m.in. o ich podległości wobec Joannitów. Tymczasem Piotr z Dusburga, autor XIV-wiecznej kroniki zakonu podaje rok 1190 jako datę założenia zakonu. W 1198 roku został on przekształcony w zakon rycerski, a w roku następnym papież Innocenty III wziął pod swoją bezpośrednią opiekę "mistrza i braci szpitala, który zwie się niemieckim". Głównym jego zadaniem miała być opieka nad chorymi i pielgrzymami do Grobu Pańskiego w Jerozolimie oraz walka z tzw. niewiernymi w czasie wypraw krzyżowych. Na czele zakonu, podległego bezpośrednio papieżowi, stał wielki mistrz i kapituła, których siedzibą aż do 1291 roku była Akka w Palestynie. W Ziemi Świętej Krzyżacy nie odegrali znaczącej roli. Wobec naporu muzułmanów w Palestynie i w poszukiwaniu nowych terenów działania, dających szanse na utworzenie własnego państwa, wielki mistrz Herman von Salza rozpoczął starania o przeniesienie Zakonu do Europy, tym bardziej, że w krąg zainteresowań wypraw krzyżowych zaczęły wchodzić też pogańskie ludy nadbałtyckie (Prusowie, Litwinowie, Jaćwingowie, Łotysze, Kurowie, Liwowie, Estowie).

W 1211 roku król węgierski Andrzej II powołał Krzyżaków do obrony południowych granic Siedmiogrodu przed koczowniczymi Połowcami. Jednak gdy rycerze zakonni zaczęli prowadzić własną politykę i wyłamali się spod władzy królewskiej, a wielki mistrz oddał darowane ziemie w lenno papieżowi, Andrzej II w latach 1224-1225 usunął ich z Węgier, mimo gwałtownych protestów papiestwa.
 
Krzyżacy: wielki mistrz i rycerz
 
Herman von Salza. Kliknij aby powiększyć.
 

Tymczasem na ziemiach polskich

próbę ochrzczenia pogańskich Prusów i poddania ich swoim wpływom prowadzili książęta polscy. Prusowie to lud bałtycki, osiadły u schyłku starożytności i w średniowieczu na terenie krainy historycznej pod nazwą Prusy, między dolną Wisłą i dolnym Niemnem, spokrewniony kulturowo i językowo z pogańskimi Litwinami i Łotyszami. Dzielili się na wiele plemion (Pomezanowie, Pogezanowie, Warmowie, Sambowie, Natangowie, Bartowie, Nadrowowie, Skalowowie, Jaćwingowie, Sasinowie).

W Ziemi Chełmińskiej (tj. w południowo-zachodnich krańcach opanowanych przez Prusów, między Wisłą, Drwęcą a Osą) powstał system strażnic w oparciu o główny gród w Radzyniu Chełmińskim (zdobyty w 1015 roku przez wojska Bolesława Chrobrego na Prusach), strzegący granicy i będący bazą dla misjonarzy polskich podejmujących próby chrystianizacji Prusów. Tą działalnością kierował arcybiskup gnieźnieński, Henryk Kietlicz, mianowany w 1210 roku legatem papieskim dla terenów pruskich.
Jednak już w 1215 roku papież Innocenty III utworzył biskupstwo misyjne dla Prus i nadał je niemieckiemu cystersowi Chrystianowi, któremu 23 grody i 100 wsi na Ziemi Chełmińskiej ofiarował w 1222 roku książę mazowiecki Konrad I. W 1217 roku papież Honoriusz III zobowiązał polskie wyprawy krzyżowe, aby bez zgody Chrystiana nie wkraczały na tereny pruskie. Wyprawy krzyżowe organizowane przez Chrystiana były jednak mało skuteczne, zwłaszcza w obliczu nasilających się w latach 20. XIII wieku najazdów pruskich na Ziemię Chełmińską. Dlatego już z 1225 roku pochodzą pierwsze wzmianki o rokowaniach na temat sprowadzenia na Ziemię Chełmińską właśnie wyganianych z Siedmiogrodu Krzyżaków. Sam pomysł ściągnięcia zakonu rycerskiego na pogranicze polsko-pruskie wyszedł prawdopodobnie od biskupa płockiego Güntera (wówczas Ziemia Chełmińska wchodziła w skład diecezji płockiej) oraz księcia wrocławskiego Henryka Brodatego. Informacje o tym pochodzą z tzw. złotej bulli wydanej przez cesarza Fryderyka II w 1226 roku w Rimini, która tworzyła podstawy prawne państwa krzyżackiego.
 
Konrad I, książę mazowiecki
 
Plemiona pruskie w XIII w.
Kliknij aby powiększyć.
 
Henryk Brodaty
 

Powstanie państwa krzyżackiego

W 1228 roku w następstwie dłuższych pertraktacji Krzyżacy zostali wezwani przez Konrada I mazowieckiego do chrystianizacji i walki z Prusami. Nadanie przez Konrada w charakterze prywatno-prawnym Ziemi Chełmińskiej, zatwierdził cesarz Fryderyk II, przyznając im również te tereny, które zdobędą podczas walk z Prusami. W ten sposób, wbrew intencjom fundatora, Krzyżacy zdobyli prawną podstawę do utworzenia niezależnego państwa. Ostateczne układy trwały do początku 1230 roku, zakończone wydaną 18. stycznia 1230 roku bullą papieża Grzegorza IX.

Krzyżacy w liczbie 7 rycerzy z Hermanem Balk na czele przybyli wiosną 1230 roku do Ziemi Chełmińskiej. Początkowo jednak osiedlili się w nadanej im lewobrzeżnej Nieszawie (dziś Mała Nieszawka), a w 1231 roku przeprawili się na prawy brzeg Wisły i założyli wokół okazałego dębu-warowni swój pierwszy gród - Toruń (dziś w okolicy wsi Stary Toruń), któremu 28. grudnia 1233 roku nadali prawa miejskie (prawo chełmińskie).
Dlaczego Krzyżacy właśnie w tym miejscu zdecydowali się na lokację miasta?
Nie ulega wątpliwości, że decydujący wpływ wywarło nadwiślańskie położenie na pograniczu żyznych ziem kujawskich i Ziemi Chełmińskiej. Tędy już wcześniej prowadziła przeprawa przez rzekę na starym szlaku z Kujaw i Śląska. Tym szlakiem zapewne już od VII wieku przybysze z Kujaw i Wielkopolski zasiedlali dziewicze tereny Ziemi Chełmińskiej, tędy wędrowali kupcy nad południowo-wschodni Bałtyk po bursztyn, z tego szlaku korzystały też na początku XIII wieku wspomniane wyżej polskie wyprawy krzyżowe do Prus.

W 1230 i 1231 roku Krzyżacy weszli w porozumienie z biskupem misyjnym Chrystianem (w 1222 roku otrzymał on od Konrada Mazowieckiego liczne nadania w Ziemi Chełmińskiej), który za obiecaną pomoc miał im przekazać 1/3 podbitych Prus (zatrzymując 2/3 oraz prawa zwierzchnictwa nad całością sobie). W 1233 roku biskup dostał się do niewoli u Sambów, co wykorzystali Krzyżacy i uzyskali od papieża nadanie im całych podbitych dotąd Prusów. Dla Krzyżaków obecność misji cysterskiej, a szczególnie biskupa Chrystiana, była przeszkodą w realizacji ich celów politycznych, sprowadzających się do zorganizowania własnego państwa. W Ziemi Chełmińskiej biskup występował bowiem jako równy im poddany księcia Konrada, a na terenie Prus jako przedstawiciel władzy papieża, czyli zwierzchnik.

W latach 1231-1233 Krzyżacy ostatecznie opanowali całą Ziemię Chełmińską; trzon tych pierwszych wypraw stanowiło rycerstwo polskie, ale po apelach papieża zaczęło przybywać coraz więcej krzyżowców z zachodniej Europy. Krucjaty posuwały się wzdłuż Wisły i Zalewu Wiślanego; w 1237 roku powstał silny gród w Elblągu, co umożliwiło dostarczenie posiłków drogą morską z Niemiec.

W latach 1233-1235 do Krzyżaków przyłączyła się część zakonu dobrzyńskiego (sprowadzonego wcześniej do zbrojnego wsparcia misji cysterskiej prowadzonej przez biskupa Chrystiana w Prusach w pierwszej połowie XIII w. pod protektoratem książąt polskich; otrzymali w nadaniu Ziemię Dobrzyńską), a w 1237 roku kawalerowie mieczowi w Inflantach (zakon założony w 1202 roku przez biskupa A. von Buxhövdena, prowadzący podboje północnych ludów bałtyckich, po klęsce w bitwie z Litwinami w 1236 roku zdecydowali się połączyć z Krzyżakami).

Krzyżacy, popierani przez cesarstwo i papiestwo (w 1234 roku papież Grzegorz IX wziął ziemie będące we władaniu zakonu, jak i te zdobyte w przyszłości, "pod jurysdykcję i na własność św. Piotra", w 1245 roku cesarz Fryderyk II wydał nową wersję "złotej bulli", która nie tylko potwierdzała nadanie Prus z 1226 roku, ale rozszerzała je na Litwę i Ruś), utworzyli na zajętych ziemiach własne państwo zakonne, dążące do stałego poszerzania swych granic kosztem sąsiadów.  

Po objęciu Inflant w 1237 roku próbowali ekspansji na Rusi, ponieśli jednak w 1242 roku klęskę w bitwie na jeziorze Pejpus. W tym samym roku doszło do gwałtownych starć z księciem gdańskim Świętopełkiem (które rozpoczęły się zajęciem przez Krzyżaków Zantyru - grodu założonego nad Nogatem przez Świętopełka na początku XIII wieku), a dodatkowo Prusowie wywołali powstanie (tzw. pierwsze powstanie pruskie). Walki trwały 4 lata; książę został ogłoszony wrogiem chrześcijaństwa, i w jednym szeregu stanęli przeciw niemu zakon oraz książęta wielkopolscy i mazowieccy. W trakcie tych walk Toruń należał do kilku twierdz zakonnych, które nie zostały zdobyte.

W 1249 roku, tj. 4 lata po śmierci Chrystiana, Prusowie ostatecznie zostali zmuszeni do przyjęcia chrztu. Jeszcze raz, w 1260 roku plemiona pruskie wywołały powstanie (tzw. drugie powstanie pruskie). Wielkie walki toczyły się na całym niemal terytorium między Niemnem a Wisłą, a oddziały powstańcze docierały aż pod Toruń. Krzyżacy ponosili klęski, padały grody, a w największej bitwie pod Lubawą poległ sam mistrz krajowy Helmerich i ponad 40 rycerzy zakonnych. Wtedy, na mocy ogłoszonej przez papieża Klemensa IV krucjaty, przybyły wojska księcia brunszwickiego oraz margrabiów miśnieńskiego i brandenburskiego. W 1274 roku powstanie upadło, a w 1283 roku całość ziem pruskich ostatecznie znalazła się w rękach Krzyżaków. Około 1280 roku dynamicznie rozwijający się Toruń stał się członkiem związku hanzeatyckiego.

W 1308 roku Krzyżacy zajęli Pomorze Gdańskie (odcinając Polsce dostęp do Bałtyku), co zapoczątkowało okres długotrwałych wojen polsko-krzyżackich. Do ważniejszych bitew należy bitwa pod Płowcami z 27. września 1331 roku, gdzie przegrana Krzyżaków miała dla Polaków duże znaczenie moralne. Pierwszy etap wojen zakończył się w 1343 roku pokojem w Kaliszu. Od 1309 roku siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego był Malbork.

Podstawą potęgi politycznej zakonu była znakomita administracja, organizacja ekonomiczna (rozwój handlu i rzemiosła, kolonizacja), która doprowadziła w połowie XIV wieku do uzyskania przez Krzyżaków czołowej pozycji w basenie Bałtyku. Wyrazem tego była m.in. potęga Torunia, miasta grającego w państwie krzyżackim czołową rolę polityczną i gospodarczą. Stałe walki z Litwą przyniosły Krzyżakom sławę międzynarodową i ściągały na wyprawy rycerzy europejskich, prowadziły jednak do utraty przez Zakon jego religijnego charakteru.

Zagrożenie Litwy stało się jedną z przyczyn unii polsko-litewskiej w Krewie w 1385 roku oraz chrztu Litwy w 1386 roku. Unia była dla zakonu wielkim zagrożeniem, gdyż dokonana właśnie chrystianizacja Litwy podważała sens dalszej obecności Krzyżaków w tej części Europy. Dlatego zakon nie uznał tego chrztu i natychmiast rozpoczął szeroką akcję propagandową, oskarżając Polaków o wspieranie pogan przeciw chrześcijaństwu. W sierpniu 1409 roku Krzyżacy rozpoczęli tzw. wielką wojnę (atakiem na podtoruńską Złotorię), ponosząc klęskę pod Grunwaldem w 1410 roku, zakończoną w 1411 roku pierwszym pokojem toruńskim. W wyniku tego nastąpiło załamanie potęgi politycznej i gospodarczej Zakonu.
 
W bitwie grunwaldzkiej Toruń lojalnie wypełniał swoje obowiązki wobec krzyżackiego zwierzchnika. W armii wielkiego mistrza znajdował się oddział wojsk toruńskich liczący 214 ludzi, dowodzony przez burmistrza Albrechta Rothe. Podczas bitwy wielu torunian poległo, a spośród ocalałych liczni znaleźli się w niewoli polskiej lub litewskiej. Król uwolnił ich (wśród jeńców był też były burmistrz i znany dyplomata Johan von der Mersche) jednak parę dni po zwycięstwie, domagając się od bogatego i znaczącego miasta hołdu wierności władcy polskiemu.
 
Herman Balk (mistrz krajowy zakonu krtzyżackiego w Prusach) i Konrad I (książę mazowiecki). Widowisko plenerowe w 2008 r. upamiętniające 775 rocznicę nadania Toruniowi praw miejskich.
 
 
Krzyżacy w Toruniu. Widowisko plenerowe w 2008 r. upamiętniające 775 rocznicę nadania Toruniowi praw miejskich.
 
 
Krzyżacy przeprawiają się przez Wisłę z Nieszawy (Kujawy) na Ziemię Chełmińską, gdzie w 1231 r. zbudują swoją pierwszą warownię - Toruń. Widowisko plenerowe w 2008 r. upamiętniające 775 rocznicę nadania Toruniowi praw miejskich.
 
 
Obraz Przybycie Krzyżaków na Ziemię Chełmińską, 1713 r., eksponowany w Ratuszu Staromiejskim. Obraz jest dosłowną ilustracją zapisu z XIV-wiecznej kroniki Piotra z Dusburga, mówiącego o założeniu pierwszej krzyżackiej warowniki - Torunia - na potężnym dębie.
Kliknij aby powiększyć.
 
 
Pomnik w Starym Toruniu upamiętniający 775-rocznicę nadania Toruniowi praw miejskich.
 
 
Przywilej - odnowienie lokacji Torunia i Chełmna, 01.10.1251.
Oryginalny przywilej z 28 grudnia 1233 r. (najprawdopodobniej zniszczony w pożarze w 1244 r.), stał się podstawą do lokowania później wielu miast na tzw. prawie chełmińskim.
 
 
Zamek krzyżacki w Toruniu: gdanisko i miejsce dawnego stawu komtura.
 

Państwo krzyżackie w XIII-XV w.
Kliknij aby powiększyć.
 
 
Malbork (Marienburg).
W latach 1309-1457 Malbork był stolicą państwa krzyżackiego
 
 
Pole bitwy pod Grunwaldem z 1410 r.
Pomnik upamiętniający polsko-krzyżacką bitwę, największą bitwę średniowiecznej Europy.
 
 
Obraz Bitwa pod Grunwaldem wg J. Matejki, olej na płótnie, 1878.
Kliknij aby powiększyć.
 
 
Chorągiew toruńska zdobyta pod Grunwaldem.
 

Upadek państwa krzyżackiego

Dalsze wojny z Polską (1414-1421 i 1431-1435) doprowadziły do zubożenia ludności państwa zakonnego i konfliktu z dynamicznie rozwijającymi się miastami (Toruń, Gdańsk, Elbląg) oraz rycerstwem, mającym mniejsze uprawnienia od szlachty polskiej. Już w 1408 r. na zjeździe w Malborku miasta i rycerstwo pruskie po raz pierwszy wystąpiły ze skargami na nadużycia urzędników zakonnych, dot. spraw handlu i rzemiosła oraz wymiaru sprawiedliwości.
W 1397 roku rycerstwo Ziemi Chełmińskiej założyło Towarzystwo Jaszczurcze, a w 1440 roku przedstawiciele rycerstwa i miast pruskich zawiązali Związek Pruski, których celem była obrona przed krzyżackim bezprawiem. W 1454 roku zdobyciem zamku krzyżackiego w Toruniu rozpoczęło się powstanie zbrojne i członkowie Związku poddali całość ziem pruskich (Prusy Królewskie) królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi, który wydał akt inkorporacyjny Prus do Polski. Wywołana tymi zdarzeniami wojna trzynastoletnia zakończyła się sukcesem Polski i drugim pokojem toruńskim w 1466 roku. Dążenie Zakonu do obalenia postanowień pokoju stało się przyczyną wybuchu nowej wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521, przerwanej rozejmem w Toruniu. Wielki mistrz Albrecht Hohenzollern sekularyzował Zakon i przyjąwszy luteranizm przekształcił go w księstwo świeckie, tzw. Prusy Książęce, z którego w 1525 roku złożył na rynku krakowskim hołd lenny królowi Zygmuntowi Staremu.

Krzyżacy w Inflantach, którzy pod koniec XV wieku uniezależnili się od wielkiego mistrza, w istocie stanowili odrębne państwo zakonne. W sytuacji rozprężenia wewnętrznego i osłabienia zakonu inflanckiego, w 1588 roku nastąpił wybuch wojny inflanckiej. Wobec niepowodzenia obrony mistrz inflancki, Gotard Kettler, przeprowadził w 1561 roku sekularyzację zakonu i poddał go Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Zakon w uszczuplonych rozmiarach, przetrwał w Niemczech. W 1809 roku cesarz Napoleon I rozwiązał zakon, którego schronieniem stał się dwór Habsburgów w Wiedniu. W 1918 roku zatracił rycerski charakter, stał się zakonem duchownym. W Austrii działał do 1938 roku, po jej włączeniu do Rzeszy, nielegalnie. W 1947 roku został zalegalizowany przez rząd austriacki.

Obecnie siedzibą jest Wiedeń, a Zakon działa w Austrii, Włoszech, Niemczech, Belgii, Słowenii i na Morawach. Zajmuje się działalnością duszpasterską, oświatową i charytatywną.
 
 
Medal wybity w Toruniu w 1754 r. z okazji 300-lecia zrzucenia przez miasto jarzma krzyżackiego. Rada miasta Torunia urządziła wtedy wielkie uroczystości z okazji 300 letniej rocznicy zrzucenia jarzma krzyżackiego. 
Na awersie przedstawia panoramę nadwiślańską Torunia z widokiem płonącego zamku krzyżackiego. W otoku napis:
TERCENTVM ANTE ANNOS CRVCIATA THORVNIA NOCTE EXCVSSO EXVLTAT LIBERA FACTA IVGO (Przed trzystu laty udręczony Toruń, w nocy zrzuciwszy jarzmo, oswobodzony cieszy się wolnością).
Na rewersie scena na przedpolu zamku krzyżackiego w Malborku, przedstawiająca spotkanie 6 rycerzy wielkiego mistrza krzyżackiego z wysłanniekiem Związku Pruskiego, który doręcza list z aktem wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom.
W otoku napis: PRUSSICI FOEDERIS EXECUTIO PER FECIALEM DENUNCIATA MARIAEBURGI A C 1454 D 6 FEBR (Pruskiego Związku manifest doręczony przez herolda w Malborku 1454 roku dnia 6 lutego)
 

Organizacja państwa krzyżackiego

Podstawą potęgi politycznej zakonu była znakomita administracja, organizacja ekonomiczna (rozwój handlu i rzemiosła, kolonizacja), która doprowadziła w połowie XIV wieku do uzyskania przez Krzyżaków czołowej pozycji w basenie Bałtyku. Wyrazem tego była m.in. potęga Torunia, miasta grającego w państwie krzyżackim czołową rolę polityczną i gospodarczą.
Ponadto włączenie się Krzyżaków do wymiany w bałtyckim handlu hanzeatyckim spowodowało znaczny rozwój państwa w XIV w.
Stałe walki z Litwą przyniosły Krzyżakom sławę międzynarodową i ściągały na wyprawy rycerzy europejskich, prowadziły jednak do utraty przez Zakon jego religijnego charakteru.

Podstawową jednostką administracyjną państwa krzyżackiego była komturia (patrz: komturia toruńska).
Najważniejsze sprawy państwa krzyżackiego omawiane były na zjazdach przedstawicieli kilku miast z wielkim mistrzem. Do 1410 roku w zjazdach uczestniczyły jedynie tzw. wielkie miasta: Chełmno, Stare Miasto Toruń, Elbląg, Knipawa, Stare Miasto Królewiec, Braniewo, Główne Miasto Gdańsk. Przedstawiciele miast mieli wówczas okazję wysuwania wobec władz Zakonu swych skarg i żądań. Pozostałe miasta nie miały bezpośredniego wpływu na politykę zakonu.
Faktycznie jednak zakon krzyżacki nie dopuszczał do udziału we władzy przedstawicieli społeczeństwa, w tym rycerstwa i miast swojego państwa. Władze krzyżackie nie dopuściły też do wytworzenia grupy wielkich posiadaczy ziemskich, ograniczając wielkość nadawanych majątków do 12 łanów chełmińskich. Podobnie hamowały kształtowanie się reprezentacji stanowej oraz przeciwdziałały wpływowi stanów na całokształt spraw państwowych.
Dopiero po klęsce grunwaldzkiej wielki mistrz Heinrich von Plauen w obliczu trudnej sytuacji finansowej Zakonu i przed obawą o rozbudzenie opozycji stanowej, powołał w 1412 r. tzw. radę krajową, obejmującą obok reprezentacji rycerstwa i 7 wielkich miast, także przedstawicieli 4 mniejszych miast: Nowego Miasta Torunia, Brodnicy, Grudziądza i Tczewa.

Państwo krzyżackie posiadało własną monetę. Pierwsza mennica powstała na zamku w Toruniu, a w połowie XIV wieku powstała kolejna, w Elblągu; pod koniec tegoż stulecia działały też mennice w Gdańsku i Malborku.
Zakon krzyżacki, będący instytucją rycersko-szpitalną, opieką nad chorymi prawie wcale się nie zajmował. W XIII wieku powstały tylko 2 szpitale zamkowe - w Toruniu i Elblągu, dopiero w XIV wieku powstały 2 kolejne - w Królewcu i Chełmnie.
 

Półskojec, moneta wlk. mistrza Winricha von Kniprode bita w Toruniu w latach 1351-1382.

 

Zdobycie zamku toruńskiego, 1454 r.

 
Rzecz się działa w dniu św. Doroty, w zimowym lutym 1454 roku.
Mglistym rankiem pod zamkiem pojawiło się poselstwo toruńskie w towarzystwie trębacza. W jego obecności urzędnik miejski oznajmił, że poseł żąda rozmowy z komturem Albrechtem Kalba. Nie zdarzyło się jak dotąd w historii państwa krzyżackiego, aby podwładni wielkiego mistrza nie prosili lecz żądali rozmowy z komturem.
Od dwóch dni w mieście panowało zamieszanie. Toruń zbuntował się przeciwko zakonowi, stając na czele ogólnego powstania krzyżackiego. Tajna Rada Związku Pruskiego już dawno dobrze rozeznała sprawę i konsultowała się z królem polskim w sprawie wsparcia i dobrowolnego przyjęcia Prus do Korony. Urzędnicy krzyżaccy i nieliczni rycerze zakonni zdołali schronić się na zamku, który i tak był niedostatecznie zaopatrzony w żywność i broń, do czego przyczynili się wcześniej przezorni torunianie poprzez jego blokadę; zamek miał małą załogę, którą tworzyło 12 rycerzy i grupa najemnych trabantów, pachołków i służby.
Komtur odmówił poddania zamku i groził odwetem za wszczynanie buntu. Jednak walecznie nastawione miasto nie przejęło się groźbą. Nerwowa atmosfera udzielała się wszystkim, zapanował niepokój i strach, a czarne wrony krążyły nad warownią...
 
Tymczasem mieszczanie od dłuższego czasu potajemnie zbierali się pod zamkowym murem i w pośpiechu przygotowywali się do jego zdobycia. Zaprzyjaźniony i umówiony z mieszkańcami miasta zamkowy kucharz Jordan Warzywoda, czekał tego dnia na odpowiedni moment, aż śniadający zakonnicy uraczą się miodem i winem, by dać torunianom znak do ataku. Stanął więc na zamkowej wieży. Gdy nastała odpowiednia chwila, swoją nieodłączną chochlą dał umówiony znak a mieszczanie ruszyli na zamek. Kucharz ciekawy efektu ataku, stał chwilę na wieży obserwując przebieg walk. Mieszczanie szybko pokonali zamkowe fosy i mury i w pierwszej kolejności postanowili wysadzić zamkową wieżę. Szybko założono i podpalono lont. Niestety Jordan nie zdążył zbiec z wysokiej wieży i na skutek wybuchu wyleciał wysoko w powietrze. Długo szybował nad miastem, aż wylądował na Bramie Chełmińskiej. Blady ze strachu siedział z kolei tam kilka dni, aż szczęśliwi ze zdobycia zamku mieszczanie, wśród okrzyków radości i wiwatów, zdjęli poczciwego Jordana. Dla uczczenia bohaterskiego kucharza toruńczycy zawiesili na Bramie Chełmińskiej pamiątkową chorągiewkę metalową, przedstawiającą kucharza z chochlą w ręku, przypominającą o jego wyczynie. Wisiała tam wywieszka wiele lat, a po zburzeniu Bramy w XIX wieku można ją oglądać dziś w Muzeum Okręgowym w Ratuszu.
 
Ponad ruinami zamku jeszcze w dziesiątki lat później widziano polatujące smoki i bazyliszki, a mieszczanie świętowali uroczyście rocznicę swego niszczycielskiego dzieła nawet w czasach zaboru pruskiego. Tymczasem prawdą może być fakt, iż wg pewnego rachunku budowlanego z 1520 roku wynika, iż przed laty mieszkał w Bramie Chełmińskiej kucharz miejski, który mógł wywiesić chorągiewkę jako reklamę.
W każdym razie załoga zamkowa poddała się już dwa dni po ataku, tj. 8 lutego i została internowana najpierw w Ratusz, a później w klasztorze Franciszkanów. Stamtąd po złożeniu przysięgi, że nie będzie walczyła przeciw Toruniowi, została po kilku dniach zwolniona. Zwycięzcy mieszczanie dali upust swej nienawiści do Krzyżaków w słownych kpinach z załogi i w niszczeniu zamku. Ta spontaniczna akcja została zamieniona przez Radę Miejską w świadomą rozbiórkę zamku, aby uniemożliwić przyszłej władzy zwierzchniej (jakiejkolwiek - polskiej czy krzyżackiej) utrzymywanie w mieście załogi wojskowej.
Zburzenie zamku toruńskiego musiało być nie lada pracą sądząc po grubości murów dzisiejszych ruin...
 
Zamek krzyżacki w Toruniu, rekonstrukcja.
Kliknij aby powiększyć.
 
 
Kucharz Jordan - historyczna wywieszka XVIII-w. pierwotnie zdobiąca Bramę Chełmińską, obecnie w muzeum w Ratuszu Staromiejskim.
 
 
Brama Chełmińska z wywieszką-kucharzem Jordanem.
Kliknij aby powiększyć
 
 
Ruiny zamku krzyżackiego.
Klknij aby powiększyć.
 
 
Ruiny zamku krzyżackiego - północny mur obwodowy z tablicą pamiątkową upamiętniającą wybuch powstania antykrzyżackiego i rozbiórkę zamku.
 
 
 
drukuj  poleć artykuł
Ostatnia modyfikacja 08-01-2017 01:12
Booking.com

Twoja wycieczka

W Twojej wycieczce znajdują się miejsca:

    Sonda

    Które miejsca w okolicy planujesz odwiedzić będąc w Toruniu (max 3):