Toruń TOP

Największe atrakcje turystyczne Torunia i okolicy

Jesteś w: Strona główna » Atrakcje turystyczne Torunia » Zabytki Torunia » Mury obronne

Mury obronne

Stare Miasto, Nowe Miasto

Zobacz mapa niżej

Ranga zabytku:

Zachowane baszty (ikony) i mury obronne: linia granatowa: Starego Miasta, linia czerwona: Nowego Miasta

Najdłuższy odcinek zachowanych toruńskich murów obronnych ciągnie się wzdłuż Wisły. Jest to jednak zaledwie nieco ponad kilometrowa część z dawnego 3-kilometrowego obwodu (łącznie murów Starego Miasta i Nowego Miasta, nie licząc murów zamku krzyżackiego). Poza tym fragmenty murów wraz z innymi elementami średniowiecznego i nowożytnego systemu fortyfikacyjnego znaleźć można m.in. wzdłuż południowego i północnego odcinka ulicy Podmurnej oraz w okolicach placu po dominikańskim zespole klasztornym i Kościele św. Mikołaja.
Dawne, średniowieczne mury miejskie zostały w większości rozebrane przez władze pruskie w latach 1873-1889, głównie w części wschodniej, zachodniej i północnej toruńskiego Średniowiecznego Zespołu Miejskiego.

Toruń praktycznie od początku istnienia, tj. od połowy XIII wieku, był jednym z najsilniej ufortyfikowanych miast europejskich. Otoczony był podwójnym (tzw. mur niski z zewnątrz i mur wysoki od wewnątrz miasta) pierścieniem murów obronnych z mokrą fosą pomiędzy nimi (jedynie od strony Wisły mur był pojedynczy). W ciągu kolejnych lat i wieków mury ciągle udoskonalano - były podwyższane, wzmacniane, rozbudowywane; po raz pierwszy już w końcu XIII wieku.

Jako pierwsze zaczęto budować mury od zachodniej strony miasta. Fragment zachodniego odcinka murów obronnych Starego Miasta przy placu Rapackiego, między Krzywą Wieżą a nieistniejącą Bramą Starotoruńską, datowany jest na lata 1246-62 (w 1246 r. Krzyżacy przekazali miastu jego dotychczasowe obwarowania, a w 1262 r. cały obowiązek obrony militarnej Torunia). Jest to jednocześnie najstarszy w Polsce mur miejski (następne kolejno pojawiły się we Wrocławiu: ok. 1260 r., Poznaniu: ok. 1280 r., Krakowie: po 1291 r.).

Swój system obronny posiadały wszystkie trzy toruńskie jednostki urbanistyczne: Stare Miasto, Nowe Miasto (mur istniał też pomiędzy nimi, tj. wzdłuż ulicy Podmurnej, nawet pomimo połączenia miast w 1454 roku) oraz Zamek Krzyżacki. Obwód murów staromiejskich wynosił 1,7 km, obwód murów nowomiejskich: 1,5 km.

Ponadto odrębnie ufortyfikowany był kościół Ducha Św. i klasztor benedyktynek-cysterek na Rybakach.

Nieodłącznym elementem obronnym tego systemu fortyfikacyjnego były baszty, bramy i barbakany. W ciągu 3-kilometrowej linii toruńskich murów obronnych znajdowały się około 54 baszty, 13 lub 14 bram i 2 barbakany typowe. Do dziś zachowało się: ok. kilometrowej długości odcinek murów, 9 baszt i 3 bramy.

Toruńskie średniowieczne obwarowania należały do najsilniejszych nie tylko w państwie krzyżackim, ale i na obecnych ziemiach polskich. Ich siła polegała na zastosowaniu podwójnych murów z międzymurzem, nawodnionej obmurowanej fosy, wzniesieniu zespołów obronnych bram: Starotoruńskiej i Chełmińskiej składających się z barbakanów i baszt. Fortyfikacje takie miały tylko nieliczne miasta europejskie.

Od początku budowy tak mury, jak i baszty i bramy, obdzielane były ozdobami; zwyczaj dekorowania nie był czymś nadzwyczajnym i w tym typie budownictwa. Prawie zawsze na basztach i bramach umieszczano ceramiczne fryzy ornamentacyjne, wprowadzając także malowane motywy na tynkowanych blendach. Poszczególne odcinki murów przyozdabiano wprowadzając rombowe układy z ciemnych cegieł "zendrówek". Zasada dekorowania fortyfikacji tłumaczona jest m.in. tym, że miały one w oczach przyjezdnych i atakujących podkreślać bogactwo i potęgę miasta.

Mury, oprócz funkcji militarnych, dla średniowiecznego społeczeństwa miały charakter ideowy. Mur był symbolem miasta, określał jego granice, wewnątrz których toczyło się życie wg ustalonych zasad i norm prawnych.

Obrona murów, a tym miasta, była zadaniem mieszczan skupionych w Kurkowym Bractwie Strzeleckim (patrz tutaj), założonym około 1352 roku jako bractwo łucznicze. Poszczególny odcinek murów obsadzony był osobną załogą, która zań odpowiadała; załogi obronne tworzyli mieszkańcy poszczególnych kwartałów miasta. Jednak już w czasie polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej (1454-1466) Toruń utworzył dodatkowo oddziały złożone z żołnierzy zawodowych. Po II pokoju toruńskim (1466 r.) kończącym wojnę oddziały te były rozwiązane. Wkrótce jednak zawodowy oddział wojskowy stał się stałą strukturą organizacyjną tworząc - zgodnie z przywilejem królewskim - wojsko toruńskie. Żołnierze tego oddziału, tworzący tzw. milicję miejską, pełnili służbę wartowniczą na murach i przy bramach, strzegli porządku publicznego i pomagali siłą egzekwować nakazy Rady Miejskiej. Siedzibą takich oddziałów był Odwach.

Plan perspektywiczny Torunia wg Matthäusa Meriana z 1642 roku przedstawia miasto otoczone gwiaździstym systemem bastionów XVII-wiecznych oraz systemem średniowiecznych murów.