Toruń TOP

Największe atrakcje turystyczne Torunia i okolicy

Jesteś w: Strona główna » O Toruniu » Toruń nieistniejący » Bramy

Bramy

Spośród dawnych 13 lub 14 średniowiecznych bram toruńskich (8 Starego Miasta + 5 lub 6 Nowego Miasta) do dziś zachowały się jedynie 3 (>>>). Są to bramy nadbrzeżne Starego Miasta, prowadzące nad Wisłę, do dawnego portu.

Pozostałe bramy Straego Miasta i wszystkie Nowego Miasta zostały rozebrane przede wszystkim w XIX w., za wyjątkiem nowomiejskiej bezimiennej bramy zamykającej ul. Królowej Jadwigi, którą zliwkidowano zapewne wkrótce po połączeniu obu miast na początku polsko-krzyżackiej wojny 13-letniej, po 1454 r.; w takim samym czasie mogła ulec likwidacji domniemana szósta brama Nowego Miasta Torunia stojąca u wylotu ul. Zaułek Prosowy.

Brama Kotlarska (Wielka)

• nie istnieje
• istniała w okresie od przełomu XIII/XIV wieku do 1834 roku
• rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru

Jako pierwsza w XIX w. rozbiórce uległa właśnie ta brama - stała wewnątrz połączonych organizmów miejskich Starego i Nowego Miasta Torunia i dawno straciła swe funkcje, poza tym szukano nowych terenów budowlanych.

Brama Kotlarska, staromiejska, stojąca niegdyś wzdłuż murów miejskich oddzielających Stare i Nowe Miasto, usytuowana była na ulicy Szerokiej, między skrzyżowaniem z ul. Podmurną oraz Strumykową i Przedzamczem. Gotycka brama została zburzona w 1834 roku. Obecnie w jej miejscu ułożona jest z bruku mozaika przybliżonego rzutu bramy oraz mostu nad fosą, a na murze kamienicy narożnej umieszczona tablica informacyjna z lokalizacją.

Brama ta pierwotnie nazywała się Dobrzyńską, od której na wschód prowadziła "stara droga dobrzyńska", wymieniona po raz pierwszy w 1276 roku.

Nie jest znany dokładny wygląd bramy. Na podstawie szkiców M. Meriana uważa się, że była to czworokątna bryła przechodząca w górnej części w wielobok z okrągłymi wieżyczkami.

Nazwa Bramy Kotlarskiej pochodziła od zakładu produkującego kotły, który znajdował się niegdyś opodal, w fosie między Starym a Nowym Miastem. Zgodnie z układem historycznym fragment ul. Szerokiej między ul. Podmurną i Strumykową mógłby nosić nazwę Most Kotlarski.
Po przeciwnej stronie mostu, już na terenie Nowego Miasta Torunia stała brama nowomiejska, nie znana do 2009 r. (patrz tutaj).

Brama Paulerska (Paulińska; Więzienna)

• nie istnieje
• istniała w okresie od przełomu XIII/XIV wieku do 1878 roku
• rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru

Brama Paulerska (podobnie jak Brama Kotlarska - patrz wyżej) wraz z murami obronnymi do 8. marca 1454 roku oddzielała samodzielne Stare i Nowe Miasto. Później, aż do rozbiórki około 1878 roku była "wewnętrzną" bramą miejską, znajdującą się wewnątrz miasta powstałego z oficjalnego połączenia Starego i Nowego. W związku z tym, jako druga w kolejności po wspomnianej Bramie Kotlarskiej, uległa rozbiórce wcześnie, choć kilkadziesiąt lat po niej.

Brama stała na styku ulic Szewskiej (od strony Starego Miasta) i Most Pauliński. Została zbudowana po założeniu Nowego Miasta Torunia w 1264 roku (pierwsze wzmianki o niej z 1350 roku), a rozebrana po 1878 roku. O Bramie zachowało się wiele wiadomości; sporo informacji znajduje się w dokumentacji inwentaryzacyjnej, bramę można też obejrzeć na wielu s

tarych rycinach i fotografiach. Była to potężna, szeroka budowla, jedna z dwóch typu flandryjskiego w Toruniu, przypominająca zachowaną Bramę Ducha Św., ale w przeciwieństwie do niej, dzięki ścięciu narożników, przechodziła w ośmiobok.

Nazwa bramy wiąże się z Dominikanami (Brama stała w pobliżu ich klasztoru i Kościoła św. Mikołaja), których w Toruniu nazywano Paulerami (prawdziwych Paulinów w Toruniu wtedy nie było).

Brama miała też inną ważną funkcję - aż do poł. XIX w. mieściło się tu największe w Toruniu więzienie.

Brama św. Katarzyny (Bydlęca) • nie istnieje • istniała w okresie od pierwszej połowy XIV wieku do 1884 roku • rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru Była to średniowieczna brama nowomiejska. Stała u wylotu ul. św. Katarzyny, pochodziła z pierwszej połowy XIV wieku. W średniowieczu przez bramę wypędzano bydło z obu miast (Starego i Nowego) na tzw. Wygon (stąd wymienna nazwa bramy - Bydlęca; jednak później częściej stosowano bardziej szlachetną nazwę - św. Katarzyny). Brama i ulica prowadziły do Przedmieścia św. Katarzyny (wydzielonego administracyjnie w 1637 roku) i na Mokre. W górnej kondygnacji brama posiadała ostrołuczne wnęki jako formę ozdobną. W XV wieku przed Bramą zbudowano niską wieżę obronną, zabezpieczającą dostęp do niej. Bramę zburzono w 1884 roku, a wraz z nią część okolicznych murów miejskich.

Brama Chełmińska • nie istnieje • istniała w okresie od przełomu XIII/XIV wieku do około 1889 roku • rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru Bramę Chełmińską zbudowano w 1. poł. XIV w. u wylotu ul. Chełmińskiej, wzmacniając obronę wjazdu do Starego Miasta Torunia od strony północnej. Reprezentowała typ wysokiej baszty wieżowej i była najwyższą bramą średniowiecznego Torunia (wys. 21 m., szer. 8 m), przewyższającą okoliczne 3-piętrowe kamienice. Przed Bramą zbudowano w 1449 r. Barbakan Chełmiński, będący szczególną formą obrony północnej części murów miejskich. Ok. 1883 r. została przebudowana na mieszkania. Zburzenie Bramy było niezwykle krzywdzące dla obrazu Starego Miasta. Była ona bowiem wyjątkowo harmonijnym zamknięciem architektonicznym ulicy Chełmińskiej, tworzącym obraz podobny do okolic Bramy Floriańskiej w Krakowie (z tej przyczyny rozbiórka budziła niezadowolenie i bezskuteczny sprzeciw wielu mieszkańców Torunia). Darzona była dużym sentymentem przez świadomych mieszkańców ówczesnego Torunia, m.in. ze względu na umieszczoną na jej szczycie pamiątkową chorągiewkę metalową przedstawiającą legendarnego kucharza Jordana, który przyczynił się do zdobycia zamku krzyżackiego przez mieszczan Starego Miasta Torunia. Dziś chorągiewka eksponowana jest w Ratuszu Staromiejskim.

Brama Starotoruńska • nie istnieje • istniała w okresie od drugiej połowy XIII wieku końca lat 80. XIX wieku • rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru Brama usytuowana była w okolicach dzisiejszego skrzyżowania ul. Kopernika (dawniej ul. Starotoruńskiej) i ul. Pod Krzywą Wieżą. Prowadziła w kierunku zachodnim, w stronę osady Stary Toruń (stąd jej nazwa). Przed Bramą, od strony zewnętrznej, znajdował się niegdyś także Barbakan Starotoruński, będący pierwszym tego typu dziełem obronnym na ziemiach polskich, a także pierwszym z dwóch barbakanów typowych w Toruniu. Brama Starotoruńska była najstarszą bramą w Toruniu, zbudowaną po połowie XIII wieku, została zburzona pod koniec lat 80. XIX wieku. Pierwotnie brama miała formę wysokiej wieży 5-kondygnacyjnej, jednak w 1635 r. zarwała się jej górna część i później została obniżona do jednego piętra ponad przejazdem, w taki sposób, że fasada wewnętrzna była niższa od fasady zewnętrznej. To z kolei było powodem budowy dachu pulpitowego o dużym spadku w stronę wewnętrzną (fot. górna po prawej). Obecnie z zespołu obronnego Bramy zachował się jedynie blankowany mur obronny, dalej częściowo fosa półkoliście otaczająca dawny barbakan oraz na przedłużeniu ul. Kopernika fragment muru, tzw. szyi, łączącej niegdyś Bramę z barbakanem. We fragmencie dawnej fosy - fontanna. Teren dawnego, obszernego międzymurza między Bramą i Krzywą Wieżą został w latach powojennych uporządkowany i zazieleniony jako tzw. alpinarium. Wyeksponowano tutaj odkryte fragmenty murów miejskich.		Fotografie z 1885 r.

Brama św. Jakuba • nie istnieje • istniała w okresie od przełomu XIII/XIV wieku do drugiej połowy XIX wieku • rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru Brama Nowego Miasta Torunia z końca XIII wieku. Stała u wylotu ul. św. Jakuba. Przez bramę prowadził do miasta jeden z najważniejszych szlaków lądowych na Mazowsze, tzw. "stara droga" do Dobrzynia. Ze względu na znaczenie bramy juz w średniowieczu została ona silnie ufortyfikowana. Nazywana była także Bramą Drzewną, bo znajdował się przed nią plac, gdzie składowano drewno opałowe i budulcowe spławiane Wisłą. Później (od 1. poł. XVI wieku) między Bramą a Wisłą powstały - mocą przywileju króla Zygmunta Starego - składy soli, a także saletry, na tzw. Gradówce. W XV wieku przed Bramą zbudowano strukturę obronną, pełniącą rolę barbakanu. Składała się ona z 2 wież obronnych stojących obok siebie na linii równoległej do linii murów. Okrągłe budowle przykryte były stożkowatymi dachami. Wieże strzegły przejścia przez fosę i dostępu do właściwej Bramy. Po ich zniszczeniu w trakcie działań wojennych ze Szwedami XVII wieku oraz w czasie wielkiej wojny północnej (oblężenie szwedzkie w 1703 roku) odbudowano przedbramie w 1744 roku. Była to dość okazała budowla na planie ćwierci koła, połączona z właściwą bramą za pomocą szyi będącej pozostałością poprzedniej. Część frontowa mieszcząca przejazd i 2 flankujące go przejścia miała dość bogatą barokową oprawę architektoniczną z dekoracjami w postaci herbu Torunia i Prus Królewskich. Brama została ostatecznie zburzona w drugiej połowie XIX wieku, wraz z okolicznym odcinkiem murów miejskich. W roku 1822, w związku z budową nowych umocnień twierdzy, zbudowano Nową Bramę św. Jakuba, także nie zachowaną. Stała ona przed przedbramiem starej, średniowiecznej bramy, w pewnym przesunięciu na wschód; miała cechy neorenesansowo-klasycystyczne. Została zburzona w końcu XIX w.		Fragment planu perspektywicznego M. Meriana, 1641 r. Rys. G. F. Steinera, przed poł. XVIII w.

Brama Łazienna (Biała; Szkolna) • nie istnieje • istniała w okresie od przełomu XIII/XIV wieku do końcówki XIX wieku • rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru Średniowieczna brama Starego Miasta, usytuowana była u wylotu ul. Łaziennej na nabrzeże wiślane, rozebrana w XIX wieku; jedna z 4 bram prowadzących na toruńskie nabrzeże portowe. Jako jedyna z nich została rozebrana, a przyczyna tego jest dziś nie wyjaśniona. Nazwa jej pochodzi od łaźni miejskiej, która stała opodal nad Wisłą już w średniowieczu. Nazywana była także Szkolną (od szkoły staromiejskiej - patrz: Kolegium jezuickie). Swoim wyglądem architektonicznym była do złudzenia podobna do dzisiejszej formy Bramy Żeglarskiej.

Brama Prawa (Główna) • nie istnieje • istniała w okresie od pierwszej połowy XIV wieku do drugiej połowy XIX wieku • rozebrana przez władze pruskie w czasie zaboru Brama Nowego Miasta, stała u wylotu ul. Prostej; powstała w pierwszej połowie XIV wieku, rozebrana w XIX. Z tej bramy, w miejscu obecnej ul. Uniwersyteckiej, wiodła droga z Nowego Miasta Torunia do Chełmna, Grudziądza i Gdańska. W XV wieku na skutek rozbudowy umocnień, zbudowano przed Bramą strukturę obronną, pełniącą funkcję skromnego barbakanu. Składała się ona z wieży strzegącej znajdującego się nad fosą przejścia do Bramy.		Fragment planu perspektywicznego M. Meriana, 1641 r.

Piąta brama nowomiejska, bezimienna • nie istnieje • istniała w okresie ok. 1270-1454 Brama stała u wylotu ul. Wielkie Garbary w kierunku Starego Miasta Torunia, stała więc po drugiej stronie fosy, naprzeciwko dawnej staromiejskiej Bramy Kotlarskiej. Powstała ok. 1270 r., a więc wkrótce po otrzymaniu przez Nowe Miasto praw miejskich (1264 r.). Została rozebrana prawdopodobnie w 1454 r., tj. wkrótce po połączeniu obu miast. Odkrycie pozostałości bramy w 2009 r. było największą sensacją archeologiczną ostatnich lat, gdyż istnienie tej bramy nie było dotąd znane (więcej tutaj). Tym samym okazało się, że liczba średniowiecznych bram nowomiejskich musiała wynosić przynajmniej 5 (a nie 4), a bram średniowiecznych toruńskich w ogóle 13 (a nie 12). Wobec tego odkrycia istnieje prawdopodobieństwo, że musiała istniała również kolejna - szósta brama nowomiejska - analogicznie położona naprzeciwko staromiejskiej Bramy Paulerskiej.