Trakt reprezentacyjny Zespołu Staromiejskiego

ulica Różana

Łuk Cezara z Rynkiem Staromiejskim łączy ulica Różana. Jej współczesna nazwa istniała już w XIV wieku (od 1394: Rozengasse, Rossengasse, platea Rosarum i in.), ale od drugiej połowy XVIII wieku aż do końca rządów pruskich nazywano ją ul. Wietrzną. Tymczasem ulicą Różaną zwano odcinek obecnej ul. Ciasnej w południowej części Starego Miasta. Więcej o ul. Różanej tutaj.
W średniowieczu ul. Różaną zamieszkiwali drobni handlarze i rzemieślnicy, ale nie miała ona sprecyzowanej struktury zawodowej. Ponieważ nie prowadziła do żadnej bramy, nie zaliczano jej do najważniejszych ulic miasta. Dopiero powstała na początku XX wieku brama-przejście - Łuk Cezara, uczyniła z niej ważną arterię komunikacyjną, łączącą centrum miasta z Bydgoskim Przedmieściem.
Przy południowej pierzei tzw. arkady - podcienia, wykonane w latach 30. XX wieku m.in. w barokowej kamienicy pod nr 3 z początku XVIII wieku, w celu ułatwienia komunikacji pieszych wobec uruchomienia linii tramwajowej na ulicy.

Rynek Staromiejski:

pierzeja południowa

Ratusz Staromiejski

 

Dwór Artusa

 

Renesansowe drzwi wejściowe w kamienicy Rynek Staromiejski 9

 

Gotycka kamienica z fasadą uproszczoną i otynkowaną w XIX w., mieszcząca do 2011 r. najstarszą nieprzerwanie funkcjonującą aptekę na świecie.

 

Herb rodowy na fasadziepatrycjuszowskiej kamienicy  Schotdorffów

 

Dawna rycina z przedstawieniem budynku Odwachu i stojącego przed nim osła-pręgierza.

Dochodząc do Rynku Staromiejskiego ukazuje się w całej okazałości Ratusz Staromiejski i zabudowa południowej pierzei rynku, w której wyróżnia się m.in. Dwór Artusa.

Znaczną powierzchnię Rynku zajmuje znajdujący się pośrodku monumentalny Ratusz Staromiejski, dlatego nie czuć tutaj przestrzeni i wielkości placu. Z drugiej strony toruński rynek nie należy do największych (wymiary: 104x109 m). Zawsze jednak był administracyjno-sądowym, handlowym, reprezentacyjno-kulturalnym centrum dawnego miasta.

Praktycznie od zawsze Rynek Staromiejski był daleko atrakcyjniejszy niż Rynek Nowomiejski; to właśnie tu spotykało się tłumy kupców różnego pochodzenia, tu też organizowane były najważniejsze imprezy, m.in. na cześć królów polskich często odwiedzających Toruń, także słynny hołd złożony przez stany pruskie królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi na początku polsko-krzyżackiej wojny 13-letniej.

Jako węzeł komunikacyjny Rynek położony był przy głównym szlaku handlowym Węgry-Bałtyk (o dawnych toruńskich szlakach handlowych tutaj), prowadzącym od przeprawy wiślanej (ul. Żeglarska) w stronę Chełmna, Grudziądza i dalej Gdańska (ul. Chełmińska).

Niegdyś Rynek Staromiejski, jako reprezentacyjną część miasta i najbardziej prestiżową, zamieszkiwały możne rody kupców, patrycjuszy. Ich kamienice posiadały nie tylko zdobione bogato fasady, rozbudowane przedproża, ale i pełne przepychu wyposażenie wnętrz. W domach niektórych patrycjuszy gościli przedstawiciele władzy państwowej, królewskiej, inni możni goście z kraju i zagranicy; mieli oni wówczas okazję podziwiać wysoki poziom kulturalny gospodarzy, ich zamiłowanie do sztuki i nauki zdobyte podczas studiów w sławnych uczelniach europejskich oraz podczas podróży do różnych krajów.

Tradycyjnie w Rynku Staromiejskim, obok Dworu Artusa, mieszkał sekretarz, który prowadził kancelarię miejską.
Najbogatsze i najozdobniejsze kamienice znajdowały się w pierzei zachodniej, która nieodwracalnie zatraciła swój wygląd wskutek pożaru, jaki wybuchł podczas szwedzkiego oblężenia miasta w 1703 roku. Pierzeja ta została zabudowana zupełnie innymi, nowymi budynkami (m.in. kościół Ducha św. i poczta główna). Jednak najbardziej ocalałą kamienicą w tej pierzei jest ta pod nr 17.

 

♦ Podążając dalej południową pierzeją Rynku nie da się minąć Piernikowej Alei Gwiazd umiejscowionej przed Dworem Artusa. W tablicach w formie piernikowej "katarzynki" znajdują się autografy znanych osób wywodzących się czy związanych z Toruniem, których wybitne osiągnięcia rozsławiają miasto w Polsce i na świecie.

 

♦ W sąsiedztwie Dworu Artusa stoją też inne interesujące historyczne budynki: pod nr 9 - z zachowaną gotycką fasadą (jednak pozbawioną szczytu), w której szczególną uwagę zwracają drzwi wejściowe renesansowe bogato zdobione. Jest to wprawdzie kopia (oryginał w muzeum), ale dają wyobrażenie wyglądu wejść do kamienic Torunia w czasie jego świetności.

♦ Pod nr 7 - dawny Pałac Meissnera, którego niegdyś bogato zdobioną fasadę rokokową skuły i uprościły władze pruskie przeznaczając ten obiekt w 1795 r. na siedzibę Regencji Płockiej, a w 1798 r. na urząd akcyzy.

♦ Pod nr 3 w latach 1389-2011 mieściła się najstarsza w Toruniu i najstarsza nieprzerwanie działająca apteka w Europie - Apteka Królewska, w gotyckiej kamienicy, której fasada frontowa została przekształcona na bezstylową w XIX w.

Między Dworem Artusa a dawną Apteką Królewską stoi natomiast okazała patrycjuszowska kamienica Schotdorffów nazywana Pod Turkiem, gdzie na fasadzie widoczny jest ich herb rodowy.

 

Dawniej jednym z najbardziej ruchliwych miejsc na Rynku Staromiejskim był jego południowo-wschodni narożnik. Tutaj znajdowały się m.in. dwa pręgierze: jeden "cywilny" od XV w. XIX w. w miejscu obecnego pomnika Mikołaja Kopernika, drugi przed budynkiem Odwachu dla miejskich żołnierzy w postaci osła z wyostrzonym grzbietem pokrytym blachą. Więcej o tym tutaj.
 

Więcej o Rynku Staromiejskim tutaj.

ulica Szeroka

ulica Szeroka od strony Rynku Staromiejskiego

 

Fragment elewacji kamienicy ul. Szeroka 18

 

Kamienica secesyjna, ul. Szeroka 25

 

Gotycka kamienica ul. Szeroka 38

 

Gotycko-barokowa kamienica ul. Szeroka 40

 

Renesansowe malowidła na stropie w kamienicy ul. Szeroka 40

 

Gotycko-klasycystyczna kamienica ul. Szeroka 39

 

Neogotycka kamienica

ul. Szeroka 36

 

Apteka Radziecka nieprzerwanie działająca od 1623 r., ul. Szeroka 27

 

Gotycko-secesyjna kamienica ul. Szeroka 25

 

Gotyckie malowidła ścienne w kamienicy ul. Szeroka 22

Z Rynku Staromiejskiego w stronę Nowego Miasta prowadzi ruchliwa i zawsze gwarna ulica Szeroka. Od zarania miasta jest jedną z reprezentacyjnych ulic Torunia.
Jest to główna ulica Starego Miasta i całego historycznego centrum Torunia w ogóle, o szerokości do 16,5 m. W średniowieczu nazywała się Wielką (na odcinku od ul. Szczytnej do ul. Podmurnej) i Rymary (od Rynku Staromiejskiego do ul. Szczytnej); zamieszkiwana głównie przez rymarzy i innych bogatych rzemieślników: siodlarzy, konwisarzy, złotników, kapeluszników, płatnerzy.

Przy pierzejach Szerokiej (Rymary) między ul. Szczytną a ul. Mostową mieszkały najzamożniejsze rodziny toruńskiego patrycjatu – Rusopów, Reussów, Eskenów, Krugerów, Rubitów, Puttenów, Vasanów, Teschnerów, Raków, Rockendorfów, Fredewaldów, Preussów, Papenów i innych, a przez pewien czas w okresie nowożytnym domy przy tej ulicy posiadały rodziny szlacheckie: Działyńskich, Niemojewskich, Kostków (jednak od pocz. XVII w. Rada toruńska prowadziła skuteczną politykę zwalczania własności szlacheckiej w Toruniu: do 1641 r. liczba kamienic w posiadaniu szlachty ziemskiej spadła w Toruniu o połowę).

W latach 1808-1816 ul. Szeroka nazywała się ul. Napoleona (o Napoleonie w Toruniu tutaj).

W 2009 r. w nawierzchni ulicy ułożono płyty tworzące Aleję Herbów Miast Hanzeatyckich - herbów nawiązujących do malowideł na fasadzie dawnego Dworu Artusa, przypominających czasy hanzeatyckiej potęgi Torunia.

Ulica Szeroka w Toruniu jest uważana za jedną z najbardziej ekskluzywnych polskich ulic... więcej >>

Obecną architekturę ulicy zdominowała zabudowa z końca XIX wieku, kiedy to sięgające czasów gotyku, renesansu i baroku stylowe kamienice przebudowywano lub zastępowano budynkami w stylu eklektycznym, secesyjnym i modernistycznym. Więcej o kamienicach toruńskich tutaj.

♦ Tym godniejsza jest uwagi kamienica pod nr 38, najstarsza kamienica tej ulicy, której gotycki charakter z XIV/XV wieku przetrwał w znacznej mierze do dziś, co uwypukliły jeszcze prace restauracyjne w latach 70. XX wieku, kiedy odkryto m.in. polichromowane stropy z XVI wieku. Więcej o tej kamienicy tutaj.

Do innych godniejszych kamienic ul. Szerokiej należą:
♦ pod nr 40 - XVII-wieczna kamienica z barokową fasadą bez szczytu, na zrębach gotyckiej z XIV wieku, przebudowana w XIX wieku. Wewnątrz na parterze można podziwiać dekorację sztukatorską, w tylnej części strop belkowy z doskonałą polichromią XVII-wieczną, przedstawiającą portrety czterech ewangelistów oraz sceny z życia codziennego, z polowania, z ogrodu, a nawet z bajek, a także motywy nawiązujące do sztuki gotyckiej - muzyki i plastyki. Na pierwszym piętrze sufity z girlandami sztukatorskiej roboty.
Więcej tutaj.

♦ pod nr 39 - duża kamienica o fasadzie klasycystycznej z licznymi złoceniami, powstała w XIX wieku z połączenia dwóch kamienic starszych

♦ pod nr 37 od średniowiecza aż do początku XIX wieku były zlokalizowane jatki, tzw. ławy mięsne, liczące 57 stoisk i sięgające przez całą głębokość bloku, aż do placu przy kościele św.św. Janów; w średniowieczu sprzedawano tu codziennie mięso i jego wyroby; w soboty wolno było dodatkowo sprzedawać mięso na Rynku Nowomiejskim, a w czwartki na Rynku Staromiejskim.

♦ pod nr 36 i 46 - neogotyckie z 1896 i 1891 roku (glazurowana wielokolorowa cegła, polichromowane wnęki, elementy metalowe),

♦ pod nr 33 - klasycystyczno-secesyjna z przełomu XIX i XX wieku, z lustrzanym fragmentem fasady,

♦ pod nr 27 - od 1623 roku Apteka Radziecka; na wysokości trzeciego piętra figura Atlasa dźwigającego kulę ziemską; obecna kamienica pochodzi z pocz. XX w.  i powstała na miejscu rozebranych domów średniowiecznych.

♦ pod nr 25 - secesyjna na miejscu gotyckiej zniszczonej w czasie wojen napoleońskich (1813 r.). W obecnej formie kamienica powstała po 1815 r. dla Johanna Gottlieba Adolpha, kupca towarów kolonialnych, cygar oraz win, w tym win własnej produkcji.
Na fasadzie data 1809 oznacza rok założenia firmy J.G. Adolph.
Od drugiego piętra dwie środkowe osie ujęte są uproszczonymi pilastrami dźwigającymi facjatkę z owalnym, trójdzielnym oknem i monogramem "JJ". Na dekorację składają się zwieńczenia okien, kartusz z przedstawieniem głowy Bachusa z kiściami winogron pod balkonem drugiego piętra, płyciny z dekoracją ornamentalną, zwieńczenia pilastrów z motywami masek i kaduceuszów z czapkami Merkurego. W płycinach pod oknami pierwszego piętra widnieją stylizowane przedstawienia zoomorficzne - ryba, zając, kaczka i kogut.

Ww. Bachus i kiście winogron nawiązują do oferowanego przez firmę JAdolph szerokiego wyboru win oraz alkoholi - w tym słynnych toruńskich kropel życia (Thorner Lebenstropfen) - produkowanych przez firmę w na Mokrem.

♦ pod nr 22 - gotycka z XIV wieku, przebudowana w XIX wieku, zwłaszcza fasada na klasycystyczną z likwidacją charakterystycznego szczytu; wewnątrz na parterze i na piętrze traktu tylnego zachowane gotyckie (XIV-XV w.) stropy i polichromie ścienne - cenne zabytki malarstwa średniowiecznego.

Więcej tutaj.

♦ pod nr 20 - gotycka z XIV wieku, przebudowana w XIX wieku ze skromnie zdobioną fasadą; na uwagę zwraca ciekawa zabytkowa witryna sklepowa z XIX wieku;

♦ pod nr 19 - okazała 4-traktowa kamienica gotycka z pocz. XIV wieku, znacznie przebudowana w XVII/XIX wieku z przekształconą i uproszczoną fasadą klasycystyczną, zlikwidowany szczyt (szczyt tylny gotycki);

wewnątrz zachowane drewniane belki stropowe z polichromią z XVI w., gotyckie ceglane łuki ścienne, XIV-wieczna więźba dachowa.

Więcej tutaj.

♦ pod nr 18 - okazała 4-traktowa kamienica na zrębie gotyckim, w 1878 r. została gruntownie przebudowana i zmieniona na kamienicę czynszową wielomieszkaniową, w tej formie pozostaje do dziś.

Przed 1678 r. kamienica patrycjuszowska była w posiadaniu gdańskiego kupca Tomasa Timpfa, który w tymże roku sprzedał ją za 6 tys. florenów toruńskiej parafii ewangelicko-reformowanej, gdzie urządzono kaplicę oraz mieszkanie pastora. W 1830 r. dokonano przebudowy fasady w formie klasycystycznej i wnętrza parteru na jednoprzestrzenną kaplicę z emporami. Parafia dom sprzedała w 1875 r., a nowy właściciel w 1878 r. przebudował ją całkowicie do stanu obecnego, niczym nie przypominającego poprzedniego. Ostatecznie parafia ewangelicko-reformowana doprowadziła do budowy nowego kościoła, ob. pw. św. Szczepana.

♦ pod nr 16 - jedna z większych gotyckich kamienic w Toruniu, pierwotnie mieszkalno-magazynowa. Z okresu gotyckiego zachowane piwnice i mury boczne na całej wysokości oraz polichromia ścienna Pokłon Trzech Króli; w połowie XVIII wieku (barok) przebudowana na funkcję tylko mieszkalną; z tego czasu zachowane: elewacja tylna, sześć wysokiej klasy stropów polichromowanych (są one największym w Toruniu, wysokiej klasy artystycznej zespołem stropów z połowy XVIII wieku; więcej tutaj) i więźba dachowa; elewacja frontowa z pierwszej połowy XIX wieku, kiedy obniżono kamienicę o 1 kondygnację; ciekawa zabytkowa witryna sklepowa z XIX wieku;

Więcej tutaj

♦ pod nr 14 - dawny Północnoniemiecki Bank Kredytowy, obecnie PKO; kamienica ta została wybudowana w 1909 roku w stylu neoklasycystycznego modernizmu, posiada bogato dekorowaną fasadę z alegorycznymi figurami;

♦ pod nr 10/12 - barokowa z drugiej połowy XVIII wieku i klasycystyczna z XVIII/XIX wieku, przebudowane i połączone w 1852 roku; na fasadzie umieszczono płaskorzeźbę książki, informującą, że w pierwszej połowie XIX wieku mieściła się tu wypożyczalnia książek, a potem księgarnia.  

Więcej tutaj

♦ pod nr 1/3 - XIX-wieczna na zrębach gotyckich, ciekawa fasada z opracowaniem sztukatorskim.

 

Ostatnie kamienice przy zbiegu ul. Szerokiej i Podmurnej oraz okolice wcześniejszej Bramy Kotlarskiej, łączącej Stare Miasto i Nowe Miasto zamieszkiwali kotlarze, krawcy, szewcy, paśnicy, cieśle i kowale.

 

Do XIX wieku na wysokości ul. Podmurnej ul. Szeroką zamykała staromiejska Brama Kotlarska prowadząca ze Starego do Nowego Miasta. W tym miejscu kończy się Stare Miasto. Zarys bramy oraz most na dawnej fosie został zaznaczony innymi kolorami nawierzchni ulicy.
 

Figura Piernikarki

Ulica Królowej Jadwigi to jedna z głównych ulic Nowego Miasta, łącząca Rynek Nowomiejski z ulicą Szeroką na Starym Mieście. W średniowieczu nosiła nazwę ul. Sadlarskiej lub Sadłowej. Przypuszcza się, że nazwa ta pochodzi od zamieszkujących tu od średniowiecza przedstawicieli cechów metalowych (głównie ślusarzy), a bezpośrednio wywieść ją można od smaru, mazidła (sadła) używanego przez nich przy pracy. W okresie pruskim nosiła nazwę Elżbiety, żony króla Fryderyka II.

Więcej o ulicy Królowej Jadwigi tutaj.

Tutejsze kamienice gotyckie również zostały przebudowane głównie w XIX wieku w stylach neohistorycznych, i orientują w skali budownictwa nowomiejskiego, znacznie ustępującego rozmachem domom Starego Miasta.

Na uwagę zasługują tu kamienice:
♦ pod nr 16 - kamienica gotycka z XV wieku z fasadą XIX/XX-wieczną (szczyt tylny gotycki),

♦ pod nr 8 i 10 - ciekawe kamienice klasycystyczne z XIX wieku, zbudowane na starszych murach.

♦ pod nr 9 - na osi protopadłej ul. Małe Garbary stoi duża kamienica gotycka ze średniowiecznym układem wnętrz typowym dla toruńskich kamienic mieszczańskich (w parterze od frontu wysoka sień, z tyłu dwie izby), której fasadę przebudowano w XIX/XX wieku; w dolnej części przywrócony układ gotycki z wysoką sienią, dwoma izbami w trakcie tylnym; w trakcie prac remontowych w 1995 roku odkryto sensacyjne, cenne polichromie ścienne z trzeciej ćwierci XIV wieku w reprezentacyjnej sali tylnej na pierwszym piętrze, które zajmują 60 m², a jest to zaledwie 20% ich pierwotnej powierzchni; przedstawiają one legendę o św. Urszuli, scenę ze św. Marcinem, nieznanej kobiety dosiadającej lwa, scenę Pokłonu Trzech Króli oraz galerię starotestamentowych królów muzykujących i galerię proroków; w kamienicach mieszczańskich w Polsce takich malowideł nie ma, spotkać je można tylko w siedzibach bractw, rzemiosł czy na zamkach; kamienica od 1491 roku była prawdopodobnie siedzibą apteki.

Więcej tutaj.

♦ Naprzeciw ww. kamienicy, u wylotu ul. Małe Garbary stoi zielona figura Piernikarki, nawiązującej do faktu istnienia na tejże ulicy jednego z najstarszych toruńskich warsztatów piernikarskich.

 

♦ pod nr 7 - przebudowana z gotyckiej na przełomie XIX i XX wieku ze skromną fasadą secesyjną,

♦ pod nr 3 - renesansowa z połowy XVI wieku (przebudowana z gotyckiej z XV wieku), ze szczytem o motywach okuciowych; widoczny spod tynku fragment gotyckiego łuku wskazuje na średniowieczne pochodzenie domu.

 

Na rogu z Nowomiejskim Rynkiem Apteka Pod Lwem.

 

Rynek Nowomiejski:

pierzeja północno-zachodnia

Apteka Pod Lwem, nieprzerwanie działająca od 1624 r.

 

Dawna gospoda bractwa murarskiego, Rynek Nowomiejski 17

 

Dawny kościół św. Trójcy

Rynek Nowomiejski o wymiarach 95 x 95 m jest skromniejszy od Rynku Staromiejskiego, zarówno pod względem powierzchni, jak i zabudowy. Z każdego narożnika Rynku (w przeciwieństwie do Rynku Staromiejskiego) pod prostym kątem wybiegają po dwie ulice. Taki szachownicowy plan urbanistyczny został wytyczony w 1264 roku wraz z lokalizacją samodzielnego Nowego Miasta Torunia. Pośrodku Rynku znajduje się dawny kościół ewangelicki św. Trójcy z 1842 roku, mieszczący obecnie Fundację Tumult. Niegdyś w tym miejscu stał gotycki Ratusz Nowomiejski, zburzony w 1818 roku.

Wokół Rynku stały niegdyś kamienice gotyckie, później renesansowe bogatych mieszczan. Większość budynków uległa jednak zniszczeniom w czasie pożarów miasta (w 1413 i 1455 roku), a także w czasie wojen szwedzkich (w XVII wieku) i napoleońskich (w XIX wieku).
Zabudowa poszczególnych pierzei Rynku jest więc skromniejsza niż zabudowa Rynku Staromiejskiego, jednak i tu wyróżnia się kilka cennych zabytków, spośród których do najważniejszych należą: wspomniany dawny zbór ewangelicki i Kościół św. Jakuba, a także liczne kamienice.

 

♦ W interesującej nas północno-zachodniej pierzei Rynku pod nr 17 (łączącej ulice Królowej Jadwigi i św. Katarzyny) wyróżnia się barokowa kamienica dawnej gospody murarskiej, obecnie mieszcząca Galerię i Ośrodek Plastycznej Twórczości Dziecka.

 

Pozostałe kamienice tej pierzei zostały zniekształcone i przebudowane w XIX-XX w. z zatarciem cech stylowych i przebudową wnętrz, nieszczącą oryginalny układ.