UNESCO: Średniowieczny Zespół Miejski
Niejednemu mieszkańcowi Torunia średniowieczne centrum jego miasta tak spowszedniało, że na co dzień nie dostrzega i nie docenia jego uroku. Często dopiero wtedy, kiedy jego goście głośno się nim zachwycają, zaczyna odkrywać jak wielkim i cennym jest ono skarbem.
Faktycznie toruński zabytkowy średniowieczny zespół miejski jest jednym z najpiękniejszych i najcenniejszych architektonicznie miejsc w Europie i na świecie. Znalazło to wyraz we wpisaniu na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO w 1997 roku.
Pomimo zniszczeń z 1703 r. i późniejszych XIX-wiecznych centrum Torunia jest prawdziwym skarbcem architektury począwszy od gotyckiej poprzez renesansową, manierystyczną, barokową, klasycystyczną po secesyjną i eklektyczną. Chociaż największy rozkwit Torunia miał miejsce w średniowieczu (gotyk) i renesansie, to nie ma epoki w architekturze, która nie pozostawiłaby w Toruniu swoich śladów.
Faktycznie toruński zabytkowy średniowieczny zespół miejski jest jednym z najpiękniejszych i najcenniejszych architektonicznie miejsc w Europie i na świecie. Znalazło to wyraz we wpisaniu na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO w 1997 roku.
Pomimo zniszczeń z 1703 r. i późniejszych XIX-wiecznych centrum Torunia jest prawdziwym skarbcem architektury począwszy od gotyckiej poprzez renesansową, manierystyczną, barokową, klasycystyczną po secesyjną i eklektyczną. Chociaż największy rozkwit Torunia miał miejsce w średniowieczu (gotyk) i renesansie, to nie ma epoki w architekturze, która nie pozostawiłaby w Toruniu swoich śladów.
i
|
Zobacz też:
 |
Średniowieczna część Torunia (średniowieczny zespół miejski) została również uznana za Pomnik Historii w 1994 r. jako jeden z najwartościowszych w Polsce kompleksów architektoniczno-urbanistycznych i jako jedno z pierwszych miast na Pomorzu.
Toruń założony został w 1231 r. przez zakon krzyżacki jako punkt wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenia państwa krzyżackiego. Położony na skrzyżowaniu szlaków handlowych między zachodnią i wschodnią Europą, szybko rozwinął się pod względem gospodarczym, odgrywając ważną rolę w związku hanzeatyckim.
Wyjątkowo dobrze zachowana osnowa lokacyjna obu miast toruńskich: Starego Miasta i Nowego Miasta, z regularnym, szachownicowym rozplanowaniem ulic, jest doskonałym przykładem urbanistyki średniowiecznej właściwej dla miast zakładanych na prawie chełmińskim. Utrzymany bez zmian pierwotny podział na kwartały i bloki zabudowy w połączeniu z monumentalnymi bryłami gotyckich kościołów, okazałym ratuszem staromiejskim, ceglanymi spichrzami, basztami, bramami oraz licznymi kamienicami mieszczańskimi, z często oryginalnymi średniowiecznymi i nowożytnymi stropami belkowymi we wnętrzach zdobionymi polichromią, czynią z historycznego centrum Torunia jeden z najbardziej autentycznych i integralnych zespołów architektoniczno-urbanistycznych o średniowiecznym rodowodzie i o wyjątkowych walorach artystycznych.
Toruń jest jednym z najstarszych miast Polski o dużym historycznym znaczeniu (pkt. 6), miastem niegdyś krzyżackim, hanzeatyckim i królewskim. Silna gospodarcza pozycja Torunia w hanzeatyckiej średniowiecznej Europie wpłynęła później na jego unikatowość, przejawiającą się w gwarantowanych przez króla wolnościach obywatelskich, uprawnieniach polityczno-ustrojowych i nieczęstej tolerancji wyznaniowej, a także ogólnej zamożności mieszkańców (więcej o tym: Respublica Thorunensis).
Wartość kulturowa miejsca w wymiarze niematerialnym zasadza się na jego związkach z postacią wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika.
|
|
|
|
||
Zobacz też:
|
||
|
|
||
Zobacz też:
|
||
|
|
||
Zobacz też:
|
|
6. grudnia 1997 roku na specjalnej sesji UNESCO w Neapolu na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO został wpisany średniowieczny zespół miejski Torunia składający się z trzech jednostek urbanistycznych:
Konwencja paryska z 1972 roku wyznaczyła kryteria, na podstawie których możliwe jest określenie uniwersalnych wartości proponowanych zabytków, a w konsekwencji ich zaliczenie do Światowego Dziedzictwa. Wobec obiektów kulturowych stosuje się sześć kryteriów.
W przypadku Torunia i Warszawy najważniejszymi kryteriami były: - obiekty wpłynęły na dalszy rozwój architektury, - obiekty stanowią wybitne dzieło ilustrujące okres historyczny. W przypadku Krakowa, kopalni soli w Wieliczce i Zamościa najważniejszym kryterium było: - obiekty stanowią wybitne dzieło ilustrujące okres historyczny. W przypadku Malborka najważniejszymi kryteriami były: - obiekt wpłynął na dalszy rozwój architektury, - obiekt jest unikatowym świadectwem kultury, - obiekt stanowi wybitne dzieło ilustrujące okres historyczny. |
 
Obszar objęty wpisem.
Kliknij aby powiększyć
 |
Prestiżowa Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO jest spisem unikatowych, bezcennych dla ludzkości obiektów świata, świadczących o cywilizacyjnym dorobku człowieka, jak i będących naturalnym, zachowanym wytworem sił przyrody, podlegających szczególnej ochronie.
Lista została ustanowiona Konwencją dotyczącą ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO, przyjętą w Paryżu w 1972 roku. Do dziś została ratyfikowana przez 177 państwa świata.
Pierwszego spisu obiektów światowego dziedzictwa dokonano w 1978 roku. Ta pierwsza Lista zawierała wówczas 12 obiektów, do których należała m.in. dzielnica staromiejska w Krakowie oraz kopalnia soli w Wieliczce. Lista jest cały czas rozszerzana o nowe miejsca. W momencie wpisania Torunia na Liście znajdowało się 469 obiektów z całego świata. W 20 lat później było ich już ponad 1050, w tym 14 zlokalizowanych w Polsce.
Lista tworzona jest przez ONZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury. Ta wyspecjalizowana struktura ONZ prowadzi wszechstronną działalność w celu wspierania i rozwoju oświaty, nauki i kultury na świecie.  Pobierz mapę: |
Dlaczego Toruń wpisano na Listę UNESCO?
Toruń jako dobro kultury odpowiada w pełni definicji sformułowanej w artykule I Konwencji:
► toruński średniowieczny zespół miejski łączy w sobie cechy nadrzecznego miasta portowego (o toruńskim porcie wiślanym tutaj), miasta podwójnego (Stare Miasto i Nowe Miasto) z cechami miasta sprzężonego z zamkiem. Zachowany w stanie zbliżonym do pierwotnego unikatowy układ przestrzenny to cenne źródło materialne do dziejów rozwoju miast w średniowiecznej Europie, ► w Toruniu, niezależnie od wysokiego stopnia samodzielności, widoczne są wpływy przodujących ośrodków średniowiecznej sztuki europejskiej z Brugią, Gandawą i Lubeką na czele. Fakt ten uznaje się za świadectwo istnienia europejskiej wspólnoty miast hanzeatyckich, ► w Toruniu powstało i przetrwało do dziś wiele średniowiecznych budowli. Wszystkie reprezentują najlepsze osiągnięcia gotyckiej architektury ceglanej w Europie (o architekturze Torunia tutaj), ► zachowane w Toruniu domy mieszkalne stanowią największy i najlepiej zachowany zespół gotyckiej architektury mieszkalnej w Europie północnej (więcej tutaj), ► Ratusz Staromiejski łączy w sobie nigdzie indziej nie spotykane funkcje sądowe, administracyjne i handlowe, ► Toruń był w średniowieczu związany z wieloma wydarzeniami o ogromnej wadze i znaczeniu historycznym (patrz: Historia Torunia, Momenty zwrotne w historii Torunia oraz Kalendarium dziejów Torunia). Odegrał ważną rolę w chrystianizacji i kolonizacji Prus, był głównym pośrednikiem w hanzeatyckim handlu z Europą wschodnią, był też w tej części Europy najważniejszym ośrodkiem kształtowania się poczucia tożsamości stanowej mieszczaństwa oraz miejscem podpisania Traktatu Toruńskiego w 1466 roku (patrz: drugi pokój toruński). |
Komitet przyznający Toruniowi certyfikat wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO podjął swoją decyzję m.in. na podstawie naukowego opracowania, którego koncepcję i redakcję przygotował w 1996 roku prof. Marian Arszyński, kierownictwo i organizację nad całością prac sprawował prof. Jan Tajchman, a konsultacji w zakresie problematyki konserwatorskiej udzielił ówczesny Miejski Konserwator Zabytków, Zbigniew Nawrocki.
Opinie o materiale oraz uwagi o stanie miasta przedstawiono w raporcie Jonasa Glemzy, profesora wileńskiego i eksperta Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków. Raport podkreślał oryginalne, średniowieczne rozplanowanie urbanistyczne zespołu staromiejskiego, oryginalne, wartościowe zabytki gotyckie, renesansowe i barokowe, średniowieczny system obronny, członkostwo w związku Hanzy oraz miejsce urodzenia Mikołaja Kopernika. Na czym polega wyjątkowość Torunia?
Dzisiejszy Toruń ukształtowała historia - niezwykle burzliwa i dramatyczna. Osiem wieków Torunia to w zdecydowanej większości czas rozwiktu miasta: wielkiego emporium handlowego Hanzy, jednego z największych i najbogatszych miast najpierw państwa krzyżackiego, później Królestwa Polskiego... czytaj dalej tutaj.
|
Tymczasem historia działań zmierzających do wpisania miasta na tę prestiżową listę sięga 1986 roku. Wtedy to mocą uchwały Miejskiej Rady Narodowej powstał Obywatelski Komitet Odnowy Zabytków Torunia, a przy okazji jego powołania złożono wniosek o wszczęcie postępowania, które doprowadziłoby do wpisu Torunia na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Celem Komitetu był też lobbing interesów Torunia we władzach centralnych (m.in. włączono Toruń do listy 8 miast, które w pierwszej kolejności miały dostać materiały centralnie dotowane na rewaloryzację zabytków). Komitet nawiązał też kontakt z władzami Krakowa, by skorzystać z tamtejszych rozwiązań i wzorców. Jednak na X Zjeździe PZPR w 1986 roku nie udało się zatwierdzić artykułu o ogólnonarodowej konieczności ratowania zabytków toruńskich; w konsekwencji programem takim objęto jedynie zabytki Krakowa.
W wyniku działalności Obywatelskiego Komitetu Odnowy Zabytków Torunia zdołano zrealizować kilka prac konserwacji zabytków.
W 1989 roku Komitet został zlikwidowany, a powstała działająca do dziś Fundacja Odnowy Zabytków Torunia.
Celem Komitetu był też lobbing interesów Torunia we władzach centralnych (m.in. włączono Toruń do listy 8 miast, które w pierwszej kolejności miały dostać materiały centralnie dotowane na rewaloryzację zabytków). Komitet nawiązał też kontakt z władzami Krakowa, by skorzystać z tamtejszych rozwiązań i wzorców. Jednak na X Zjeździe PZPR w 1986 roku nie udało się zatwierdzić artykułu o ogólnonarodowej konieczności ratowania zabytków toruńskich; w konsekwencji programem takim objęto jedynie zabytki Krakowa.
W wyniku działalności Obywatelskiego Komitetu Odnowy Zabytków Torunia zdołano zrealizować kilka prac konserwacji zabytków.
W 1989 roku Komitet został zlikwidowany, a powstała działająca do dziś Fundacja Odnowy Zabytków Torunia.
Ostatnia modyfikacja 27-11-2017 12:21
