en
POLECAMYDotknij Gotyku w Toruniu
POLECAMYZrób samodzielnie pierniki
POLECAMYZWIEDŹ TORUŃ Z KUFLEM PIWA!
POLECAMYPOZNAJ WIELKĄ TWIERDZĘ TORUŃ

Na czym polega wyjątkowość Torunia?

Dzisiejszy Toruń ukształtowała historia - niezwykle burzliwa, dramatyczna i bogata jak na jedno miasto. Osiem wieków Torunia to w zdecydowanej większości czas rozwiktu miasta: wielkiego emporium handlowego Hanzy, jednego z największych i najbogatszych miast najpierw państwa krzyżackiego, później Prus Królewskich i Królestwa Polskiego, miasta, które do końca I Rzeczypospolitej miało status samorządny, wręcz wolny, co nie było powszechne dla innych polskich miast. Z drugiej strony to też aktywny udział Torunia jako dużej twierdzy obronnej i ważnego ośrodka politycznego w wielu niepokojach i konfliktach zbrojnych oraz religijnych, które zwłaszcza w XVIII i XIX w. znacznie zdewastowały i zubożyły miasto.
Przynależność kulturowa i cywilizacyjna Torunia do kręgu kultury i sztuki hanzeatyckiej, północnoeuropejskiej, odcisnęła piętno na jego wyglądzie zewnętrznym - architekturzesztuce, oraz na kształtowaniu postaw i poczynań jego dawnych mieszkańców. Toruń miał prawo bicia własnej monety, był jedną z najważniejszych twierdz Rzeczypospolitej, wielkim ośrodkiem kulturalnym, dużym ośrodkiem produkcji artystycznej, piśmiennictwa, czasopiśmiennictwadrukarstwa. Jako miasto protestanckie odgrywał w Rzeczypospolitej czołową rolę w ruchach religijnych czasu reformacji.
Zamożność Torunia, wysoki poziom jego kultury intelektualnej i artystycznej oraz znaczenie i pozycja polityczna dająca niemal autonomiczna rangę - to wszystko ukształtowało "toruńskość" - cechy różniące Toruń zdecydowanie od miast polskich. Po 1775 r. i w okresie zaborów Toruń stracił na zawsze swoją silną pozycję (więcej o tym tutaj) i dziś nie należy już do największych miast w Polsce.
 
Czytaj też:
  • To musisz wiedzieć o Toruniu tutaj
  • Momenty zwrotne w historii Torunia tutaj
  • Respublica Thorunensis: Toruń w czasach nowożytnych tutaj
  • Toruń w okresie przedrozbiorowym tutaj
  • Toruń Top (Hity Torunia) tutaj
  • Upadek Torunia tutaj
 

 

Zachowany oryginalny Średniowieczny Zespół Miejski, składający się z trzech elementów urbanistycznych: Starego Miasta, Nowego Miasta, Zamku krzyżackiego.

Stare Miasto Toruń założone w 1231 r. przez Krzyżaków otrzymało prawa miejskie w 1233 r.; było pierwszym ośrodkiem krzyżackim na Ziemi Chełmińskiej, skąd rozpoczynał się podbój pogańskich Prusów i tworzenie potężnego państwa krzyżackiego.
Sprawnie zarządzane i zamieszkiwane przez przybyłych głównie ze Śląska, Nadrenii, Westfalii obrotnych kupców, mających kontakty europejskie od początku swego istnienia rozwijało się nadzwyczaj intensywnie. Dynamika rozwoju Torunia przerosła oczekiwania jego fundatora i już 18 lat po lokacji wyznaczony obszar miasta okazał się za mały i został powiększony o niemal drugie tyle na północ (>>>), a następnie już 31 lat po lokacji (tj. w 1264 r.) Krzyżacy „dokleili” od wschodu Nowe Miasto Toruń – nowy, niezależny organizm miejski, oddzielony od Starego Miasta Torunia (nazywanego tak od teraz) tylko murami obronnymi i fosą. W przeciwieństwie do Starego Miasta nie miało ono charakteru międzynarodowego ośrodka handlowego, a mieszkańcy skupiali się przede wszystkim na działalności rzemieślniczej (produkując np. znane sukno).
Pomiędzy oboma miastami, nad Wisłą, Krzyżacy w poł. XIII w. zbudowali swój zamek.
Zachowany w stanie zbliżonym do pierwotnego unikatowy układ przestrzenny toruńskiego średniowiecznego zespołu miejskiego to cenne źródło materialne do dziejów rozwoju miast w średniowiecznej Europie. Unikatowość toruńskiego średniowiecznego zespołu miejskiego polega też na połączeniu w sobie cech: 1) nadrzecznego miasta portowego, 2) miasta podwójnego (Starego, Nowego, pierwotnie oddzielnych), sprzężonego z zamkiem.
W 1454 r. Nowe Miasto Toruń zostało włączone do Starego Miasta Torunia (>>>) stanowiąc odtąd Toruń - jedno z największych i najbogatszych miast przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.
 
 
 
 
Zachowane w jego obrębie oryginalne zabytki architektury i sztuki wysokiej klasy europejskiej, co jest potwierdzone uznaniem przez UNESCO za Światowe Dziedzictwo Kultury.

Toruńskie najcenniejsze zabytki gotyckie (średniowieczne), powstałe w okresie pierwszej świetności miasta, są rozwiązaniami architektonicznymi najwyższej klasy w skali europejskiej, reprezentują najlepsze osiągnięcia ówczesnej architektury europejskiej:
reprezentują rozmach i monumentalność nawiązując jednocześnie do wzorców w przodujących wówczas europejskich ośrodków sztuki gotyckiej (np. Ratusz Staromiejski, kościół Mariacki, katedra Świętojańska),
wyznaczały nowe drogi późnogotyckiej architekturze regionu południowego pobrzeża Bałtyku poprzez pionierskie zastosowanie na tym obszarze nowatorskich rozwiązań architektonicznych (kościół Mariacki, kościół św. Jakuba)
świadczą o wspólnocie kulturowej i cywilizacyjnej miast skupionych w Hanzie (gotycka architektura ceglana świecka i sakralna)
świadczą o wspólnocie kulturowej i cywilizacyjnej miast kręgu sztuki i architektury północnoeuropejskiej (gotycka i renesansowa architektura świecka; patrz też: Architektura Torunia tutaj)
toruńskie gotyckie kamienice patrycjuszowskie i mieszczańskie to największy i najlepiej zachowany zespół średniowiecznego budownictwa mieszkalnego w Europie północnej (ok. 200 kamienic, w których zachowały się mniej lub bardzo czytelne elementy architektury gotyckiej oraz wewnętrznego układu i wystroju wnętrz, w tym najliczniej w Polsce polichromie ścienne i stropowe)
Ratusz Staromiejski łączy w sobie nigdzie indziej nie spotykane funkcje sądowe, administracyjne i handlowe, jest jednym z największych takich obiektów na świecie
toruńskie mury miejskie to najstarsze (poł. XIII w.) takie formy obronne w Polsce, jednocześnie stanowiły o silnie rozbudowanej funkcji obronnej Torunia (pierścień podwójny (miejscami potrójny) z mokrą fosą, ok. 2,8 km długości, 54 baszty, 12 bram, 2 barbakany)
     
Po Krakowie najwięcej w Polsce zabytków najwyższej, światowej klasy znajduje się w Toruniu
 
Są to: układ urbanistyczny średniowiecznego zespołu miejskiego, Ratusz Staromiejski, kościół Mariacki, Katedra Świętojańska, kościół św. Jakuba, Kamienica Pod Gwiazdą.
Wg dawnej klasyfikacji zabytków, w Krakowie znajduje się 11 (najwięcej w Polsce) zabytków klasy zerowej, na kolejnych miejscach: Toruń i Gdańsk (po 6), Wrocław i Poznań (po 3).
Waloryzacja zabytków została oparta o ich znaczenie dla architektury i unikatowość w skali światowej.
Wyrazem uznania zabytków toruńskich, poza wpisem na Listę światowego Dziedzictwa UNESCO jest też uznanie ich za Pomnik Historii RP - obiekty o szczególnym znaczeniu dla kultury Polski.
Zabytki Torunia tutaj.
 
 
 
Najcenniejsze toruńskie dziedzictwo kulturowe (nieruchome i ruchome) powstało w dwóch okresach największej świetności Torunia:
1) średniowiecza (gotyk): okresie XIII-XV w. – czasie przynależności do Hanzy jako jednego z największych i najbardziej liczących się europejskich ośrodków handlowych,
2) renesansu i manieryzmu: XVI- XVII w. – czasie rozwoju handlu oraz życia umysłowego i artystycznego
 
Stąd też dzisiejszy charakter Torunia - miasta uznawanego za najbardziej "gotyckie" z dużych miast Polski. Z kolei również dużo obiektów pozostało z epoki renesansu i manieryzmu - kultury i sztuki tak charakterystycznej dla nowożytnego Torunia i miast południowego pobrzeża Bałtyku.
Czytaj też:
Toruń w czasach nowożytnych tutaj
Architektura Torunia tutaj.
     
Wielkie Miasto Pruskie - Respublica Thorunensis
 
Toruń w czasach nowożytnych miał nie tylko mocną pozycję gospodarczą, ale zawsze był miastem samorządnym, niemal autonomicznym, o dużych przywilejach i uprawnieniach prawno-ustrojowych, bijąc w tej mierze nie tylko inne wielkie miasta Rzeczypospolitej, ale nawet miasta rezydencjonalne królów polskich – Kraków i Warszawę. Podstawą takiego ustroju Torunia - swoistej republiki mieszczańskiej Respublicae Thorunensis - były przywileje kazimierzowskie wydane przez króla Kazimierza Jagiellończyka w 1457 r. Przywileje te spowodowały, że Toruń, podobnie jak pozostałe dwa tzw. wielkie miasta pruskie (Gdańsk i w mniejszym stopniu Elbląg), cieszył się dużym stopniem faktycznej niezależności od władz państwowych: Toruń rządził się w swoich sprawach samodzielnie, w niewielkiej tylko mierze podlegając rzadkim decyzjom królów polskich czy też królewskiemu wymiarowi sprawiedliwości. Poza pełną autonomią sądową Toruń od 1459 r. pełnił też rolę sądu wyższego dla wszystkich miast założonych na prawie chełmińskim. Patrycjusze Torunia i Gdańska jako członkowie Rady Pruskiej na równi ze szlachtą Rzeczypospolitej mieli prawo do udziału w sejmach, z których trzy odbyły się w Toruniu oraz prawo do nabywania posiadłości ziemskich (w głosowaniach w sejmach udział brali oraz ziemie nabywać mogli tylko przedstawiciele uprzywilejowanych miast: Krakowa, Poznania, Lwowa, Gdańska, Wilna, Torunia i od 1708 r. Lublina). W 1506 r. król Aleksander Jagiellończyk zaspokoił ambicje prestiżowe Torunia upoważniając jego Radę do stosowania czerwonego koloru pieczętnego, co było przywilejem władców, wyjątkowo stosowanym dla miast; dla Torunia stanowiło to splendor i zewnętrzny, widoczny dowód łaski.
Nad Toruniem nie panował żaden magnat, a nawet pomimo, że Toruń był miastem królewskim to król polski poprzez swojego burgrabiego nie miał w pełni kontroli nad miastem. Toruniem rządziła dumna Rada miejska, określana Senatem. Toruń posiadał własne wojsko, własne terytorium (patrymonium) o powierzchni ok. 360 km2.
Na początku XVII w. Toruń zamieszkiwany był przez prawie 20 tys. mieszkańców i tym samym należał do kilku największych miast Rzeczypospolitej. Był również jednym z najbogatszych miast, o wysoko rozwiniętym rzemiośle i handlu międzynarodowym. Należąc do grupy trzech tzw. wielkich miast pruskich Toruń był także miastem o silnym stanie mieszczańskim, zarówno pod względem uprawnień wewnętrznych, jak i wpływu na politykę państwową, co zdecydowanie wyróżniało Toruń i pozostałe dwa wielkie miasta pruskie od możliwości i statusu miast polskich.
• Więcej o Toruniu w czasach nowożytnych tutaj.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
Toruń był związany z wieloma wydarzeniami o ogromnej wadze i znaczeniu historycznym. Odegrał ważną rolę w chrystianizacji i kolonizacji Prus, był głównym pośrednikiem w hanzeatyckim handlu z Europą wschodnią, był też w tej części Europy najważniejszym ośrodkiem kształtowania się poczucia tożsamości stanowej mieszczaństwa oraz miejscem podpisania Traktatu Toruńskiego w 1466 roku i innych układów
 
Historyczne znaczenie Torunia wyraża się między innymi liczbą i rangą istotnych wydarzeń i procesów historycznych tutaj się dziejących i wpływających na kształtowanie losów i kultury kraju. W tym mieście dzieją się wielkie i znaczące wydarzenia historyczne (w tym nie wymienione niżej 3 sejmy polskie), niektóre ważne dla dziejów Europy:
to właśnie w Toruniu podpisano dwa najważniejsze układy pokojowe polsko-krzyżackie (I pokój toruński 1411, II pokój toruński 1466, ponadto rozejm w 1521 r. Tu odbyły się liczne rozmowy, dysputy i narady związane ze sprawami krzyżackimi (więcej: Działo się w Toruniu tutaj). Toruń także jako ważne miasto państwa przytwierdzał swoje pieczęcie do niektórych dokumentów państwowych czy traktatów międzynarodowych.
od 1459 r. toruńska Rada sprawuje rolę sądu wyższego dla wszystkich miast założonych na prawie chełmińskim,
w 1521 r. król Zygmunt Stary zawarł w Toruniu z wielkim mistrzem krzyżackim Albrechtem Hohenzollernem ostatni rozejm polsko-krzyżacki, zwany kompromisem toruńskim, zakończony w 1525 r. sekularyzacją Prus Książęcych i hołdem Albrechta Hohenzollerna na rynku w Krakowie (więcej o roli Torunia w stosunkach polsko-krzyżackich tutaj),
w 1528 r. otworzono w Toruniu ogólnopruską mennicę królewską, wybijającą monetę toruńską, mającą służyć Prusom Królewskim i Książęcym i będącą w obiegu na terenie całej Rzeczypospolitej,
w 1568 r. założono w Toruniu protestanckie gimnazjum - najświetniejszą uczelnię na terenie Prus Królewskich, wkrótce podniesioną do rangi półuniwersyteckiego Gimnazjum Akademickiego, które w okresie renesansu i oświecenia określało znaczenie Torunia jako wielkiego ośrodka kultury, oddziaływującego poza granice Rzeczypospolitej; w oparciu o drukarnię gimnazjalną i kadrę profesorską tej szkoły tłoczono w Toruniu tysiące druków w szeregu językach o wielkim znaczeniu dla nauki i kultury polskiej,
w 1586 r. opublikowano w Toruniu pierwsze na świecie czasopismo - rocznik pedagogiczny "Institutio Literata" (o historii czasopiśmiennictwa toruńskiego tutaj),
w 1629 r. obronna twierdza toruńska, będąca jedną kilku najpotężniejszych w kraju, samodzielnie mężnie stawiła opór atakowi szwedzkiemu, co dało powód do dalszego uhonorowania Torunia przywilejami królewskimi i honorowego wyróżnienia potwierdzającego stałą wierność Rzeczypospolitej („wierność i stałość ogniem doświadczona” talar oblężniczy),
w 1645 r. to bogate miasto gościło Colloquium Charitativum - europejski zjazd różnowierców, mający doprowadzić do jedności zwaśnionych wyznań, będący jednym z największych wydarzeń przedrozbiorowego Torunia, które odbiło się szerokim echem w Europie,
w 1712 r. protestancki Toruń gościł synod ewangelików z Korony i Litwy celem wypracowania polityki pozwalającej na wspólną obronę praw różnowierców i wolności wyznaniowej w obliczu rosnącej nietolerancji ze strony katolickiej Rzeczypospolitej szlacheckiej,
w 1722 r. ukazał się pierwszy numer tygodnika Das Gelehrte Preussen (Uczone Prusy), będącego pierwszym z serii XVIII-wiecznych toruńskich periodyków naukowych, najwcześniejszych i najbardziej udanych prób wydawniczych w Polsce (>>>),
w 1724 r. znowu cała Europa zwróciła uwagę na wydarzenia w Toruniu, tym razem „tumultu toruńskiego”, którego konsekwencją o mały włos byłaby europejska akcja zbrojna,
w 1752 r. powstało pierwsze w Toruniu i jedno z pierwszych w Polsce, Towarzystwo Uczone, którego członkowie podjęli pierwsze w Rzeczypospolitej zorganizowane badania nad językiem polskim,
w 1806 i 1813 r. Toruń stał się areną wydarzeń związanych z napoleońską ekspansją na wschód (czytaj Toruń napoleoński), ponosząc niestety ogromne zniszczenia i kontrybucje, prowadzące do ekonomicznej ruiny kwitnącego i bogatego kiedyś miasta, „gdzie niegdyś był gwar przemyślnego ludu, gdzie za krocie i krocie w dniu jednym stawały umowy, gdzie błyszczał marmur i złoto…” (Julian Ursyn Niemcewicz),
w 1858 r. w Toruniu po raz pierwszy na ziemiach polskich wydrukowano „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza,
w 1867 r. ukazał się pierwszy numer Gazety Toruńskiej - najpoważniejszego organu politycznego Polaków w Prusach Zachodnich,
w 1872 r. zaborcze władze pruskie podjęły decyzję o rozbudowie twierdzy toruńskiej do kategorii I stopnia, która wkrótce stała się jedną z najpotężniejszych,
w 1875 r. powstało Towarzystwo Naukowe w Toruniu, skupiające siły intelektualne Pomorza, dziś jedno z najstarszych w Polsce,
w 1945 r. utworzono w Toruniu pierwszy na północnych ziemiach polskich uniwersytet, o którego zabiegi po raz pierwszy czyniono w 1595 r. (czytaj: Historia szkolnictwa wyższego w Toruniu)
     
XIX-wieczna Twierdza Toruń, której obiekty są dobrze zachowane, była niegdyś ogromną warownią państwową I stopnia.
 
XIX-wieczne forty toruńskie są niewątpliwie jedną z atrakcyjniejszych a jednocześnie mało znanych osobliwości Torunia. Każdy bowiem kojarzy miasto przede wszystkim z jego średniowiecznym zespołem miejskim (nieprecyzyjnie i błędnie zwanym starówką), gotyckimi zabytkami, piernikami, Kopernikiem. Jednak w ostatnich latach coraz częściej zainteresowanie wzbudza XIX-wieczna potężna Twierdza Toruń. Właśnie w XIX wieku (po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku) Toruń stał się twierdzą w znaczeniu warowni państwowej.
Jednak już od początku swojego istnienia  w 1. poł. XIII w. Toruń pełnił ważne funkcje obronne.
Czytaj też:
Twierdza Toruń i forty XIX-w. tutaj
Rozwój fortyfikacji w Toruniu od średniowiecza do XX w. tutaj
 

 
 
Zamki toruńskie. Niewiele miast w Polsce może pochwalić się dwoma zamkami zlokalizowanymi w swoim obrębie. W Toruniu znajdują się dwa, wprawdzie w ruinie, ale będące przedstawicielami różnych państw.
 
Zamek krzyżacki - komturski zbudowany w połowie XIII w. na prawym brzegu Wisły i zamek polski Dybów - starostów królewskich z 1. połowy XV w. na lewym brzegu, tj. już na terytorium Królestwa Polskiego.
Toruń, jako krzyżackie miasto nadgraniczne, jako "brama Prus", był najbardziej na południe wysuniętym miastem państwa zakonnego a jednocześnie był pierwszym i najbliższym wielkim miastem pruskim dla mieszkańców Królestwa Polskiego. Toruń stanowił więc naturalną bazę dla różnego rodzaju spotkań i wydarzeń politycznych związanych ze stosunkami polsko-krzyżackimi. Strategiczna lokalizacja Torunia spowodowała istnienie tu ważnych strażnic obu państw.
Poza tymi dwoma w najbliższych okolicach znajdują się dwa kolejne zamki: krzyżacki w Zamku Bierzgłowskim i będący w ruinie polski zamek w Złotorii.
     
Położenie Torunia na styku zróżnicowanych geograficznie, historycznie i etnograficznie krain: Ziemi Chełmińskiej (Pomorza), Kujaw na południu i Ziemi Dobrzyńskiej na wschodzie.
 
Historycznie, a przez to kulturowo i cywilizacyjnie Toruń jest miastem pomorskim. Leży na Ziemi Chełmińskiej, która była pierwszym terytorium państwa krzyżackiego; należy do kręgu architektury północnoeuropejskiej, a zwłaszcza południowego pobrzeża Bałtyku (o architekturze Torunia tutaj). W okresie nowożytnym (o Toruniu w czasach nowożytnych tutaj), aż do 1793 r. (II rozbiór Polski) Toruń był natomiast jednym z trzech tzw. wielkich miast pruskich - znajdując się w Prusach Królewskich i ogrywając tu znaczącą rolę polityczną, gospodarczą i kulturalną. W okresie międzywojennym był siedzibą władz województwa pomorskiego.
Natomiast południowa część współczesnego Torunia (południowy brzeg Wisły) położona jest na Kujawach, będących już odrębnym historycznie, kulturowo i etnograficznie regionem zawsze polskim. Dziś Toruń jest siedzibą władz samorządowych województwa kujawsko-pomorskiego.
Tymczasem południowo-wschodnie granice Torunia opierają się już na rzece Drwęcy, za którą leży kolejny odmienny obszar historyczny: Ziemia Dobrzyńska.
 
Walory turystyczne Torunia klasyfikują go jako jedno z najważniejszych i największych centrów turystyki kulturowej, miejskiej w Polsce
 
Toruń zaliczany jest do jednego z kilku (najczęściej sześciu) ośrodków w Polsce o najwyższych walorach dla turystyki kulturowej. Tworzone w latach 60. XX w. i później rządowe i inne klasyfikacje, obiektywne waloryzacje atrakcyjności turystycznej Polski zawsze wymieniają Toruń jako jeden z kilku najważniejszych i największych ośrodków turystyki miejskiej (>>>). Również wszystkie podręczniki akademickie do geografii turyzmu wskazują Toruń podobnie.
Dodatkowo na uwagę w tej materii zasługuje fakt, że Toruń tuż po Krakowie jest ośrodkiem o największej liczbie najcenniejszych zabytków architektury – dawnej klasy zero (w Toruniu i w Gdańsku po 6, w Krakowie 11, Wrocław 3, Poznań 3 itd.); dziś jego rangę podkreśla wpis na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Wyróżnieniem Torunia jest też fakt, że w Toruniu, jako jednym z 10 miast, istnieje instytucja przewodnika miejskiego.
Na północy Polski poza Toruniem i Gdańskiem nie ma ważniejszego ośrodka turystki kulturowej, miejskiej.
 
 
 
Arkadiusz Skonieczny
2012-08-22
 
drukuj  poleć artykuł
Ostatnia modyfikacja 08-03-2018 20:47
Booking.com

Twoja wycieczka

W Twojej wycieczce znajdują się miejsca:

    Sonda

    Które miejsca w okolicy planujesz odwiedzić będąc w Toruniu (max 3):