Przywileje kazimierzowskie (privilegia casimiriana) dla Torunia
Za swoją niezłomnie propolską postawę, decydujący udział w doprowadzeniu do włączenia terenów państwa krzyżackiego do Królestwa Polskiego oraz ofiarny udział w polsko-krzyżackiej wojnie 13-letniej Toruń (podobnie jak Gdańsk i Elbląg) otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka hojną rekompensatę: już w pierwszych latach wojny - w 1457 r. obdarowany został licznymi przywilejami i bogatymi nadaniami (tzw. przywileje kazimierzowskie – privilegia Casimiriana), nadające Toruniowi szeroką autonomię administracyjną, sądowniczą i finasową. Rok ten był przełomowym w dziejach Torunia, a wydane przywileje określiły podstawy prawno-ustrojowe niezależności i gospodarki Torunia aż do rozbioru Rzeczypospolitej i włączenia Torunia do Królestwa Prus w 1793 r.; stanowiły kamień węgielny potęgi Respublicae Thorunensis w następnych stuleciach.
Te uprawnienia otrzymane przez Toruń określiły prawa i wyjątkowy, niemal autonomiczny ustrój Torunia obowiązujący w swym zasadniczym zrębie aż do 1793 r., tj. do włączenia Torunia do II zaboru pruskiego.
Toruń stał się nie tylko miastem królewskim, ale przede wszystkim posiadającym pełną samodzielność i będącym wielkim właścicielem ziemskim. Władze Torunia (podobnie jak na mocy niemal równorzędnych przywilejów Gdańska i Elbląga) odtąd same wpływały na istotne dziedziny życia miejskiego, przy niewielkiej ingerencji władzy zwierzchniej (królewskiej) i niewysokich świadczeniach finansowych na rzecz króla.
W skali innych miast hanzeatyckich i w skali dużych miast europejskich taka sytuacja Torunia nie stanowiła teraz szczególnego wyjątku pod względem stopnia samorządności. Ale na tle pozostałych słabo zurbanizowanych obszarów Rzeczypospolitej, gdzie samorząd terytorialny przez długie stulecia pozostawał w rękach szlachty, a stan mieszczański nie posiadał większych uprawnień, znaczenie Torunia było istotne – stwarzało podstawy monarchii stanowej i kształtowało przesłanki nowej polityki wewnętrznej: Toruń posiadał bogatsze uprawnienia samorządowe nie tylko od innych miast polskich (nawet rezydencjonalnych królów polskich!), ale także wobec ziem czy województw. W Rzeczypospolitej podobne wielkie uprawnienia i samorząd posiadał tylko Gdańsk i w mniejszym stopniu Elbląg.
W skali innych miast hanzeatyckich i w skali dużych miast europejskich taka sytuacja Torunia nie stanowiła teraz szczególnego wyjątku pod względem stopnia samorządności. Ale na tle pozostałych słabo zurbanizowanych obszarów Rzeczypospolitej, gdzie samorząd terytorialny przez długie stulecia pozostawał w rękach szlachty, a stan mieszczański nie posiadał większych uprawnień, znaczenie Torunia było istotne – stwarzało podstawy monarchii stanowej i kształtowało przesłanki nowej polityki wewnętrznej: Toruń posiadał bogatsze uprawnienia samorządowe nie tylko od innych miast polskich (nawet rezydencjonalnych królów polskich!), ale także wobec ziem czy województw. W Rzeczypospolitej podobne wielkie uprawnienia i samorząd posiadał tylko Gdańsk i w mniejszym stopniu Elbląg.
Więcej o sytuacji prawno-ustrojowej i autonomicznej samorządności Torunia w okresie nowożytnym tutaj.
► W pierwszym przywileju król:
- potwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje Torunia,
- zatwierdził połączenie Starego i Nowego Miasta (dokonane w marcu 1454 r.) w jeden organizm miejski pod władzą Rady staromiejskiej,
- nadał pełne sądownictwo Radzie na terenie miasta i jego terytorium (posiadłości ziemskich),
- nadał prawo samodzielnego ustanawiania wilkierzy przez Radę,
- nadał prawo samodzielnego wyboru władz i obsadzania wszelkich urzędów miejskich i duchownych (z wyjątkiem stanowiska proboszcza kościoła Świętojańskiego, ale już w 1506 r. król Aleksander Jagiellończyk nadał prawo patronatu naprzemiennie królowi i toruńskiej Radzie)
- zapewnił mianowanie przedstawiciela władzy królewskiej w Toruniu (burgrabiego) wyłącznie spośród członków Rady miejskiej (interesy króla osłabiał więc fakt, iż burgrabia reprezentował jednocześnie też interesy Rady),
- przekazał Toruniowi znaczną część pokrzyżackich majątków ziemskich i obiektów przemysłowych komturstwa toruńskiego, z czasem znacznie rozszerzanych, które ostatecznie osiągnęły powierzchnię ok. 360 km2. To terytorium Torunia stanowiło jego integralną część i było wyłączone z województwa chełmińskiego, stanowiąc autonomiczną jednostkę.
► W drugim przywileju Toruń otrzymał bezwzględne prawo składu, zobowiązujące wszystkich obcych kupców przybywających do miasta do sprzedaży swoich towarów kupcom toruńskim. Równocześnie król ustanowił przymus drogowy nakazując wszystkim udającym się w celach handlowych do Prus Królewskich, by pod karą konfiskaty towarów na rzecz torunian korzystali wyłącznie z drogi przez Toruń, z pominięciem dróg wiodących przez Nakło, Tucholę i Bydgoszcz.
► Trzeci z przywilejów przekazywał miastu na wyłączne użytkowanie mennicę i dawał Toruniowi prawo bicia własnych monet srebrnych i złotych miejskich z herbem Torunia na jednej stronie i podobizną króla lub orła polskiego na drugiej, z możliwością obiegu monety toruńskiej we wszystkich krajach podległych królowi polskiemu (w 1528 r. Jost Ludwik Decjusz (Ditz) otworzył w Toruniu ogólnopruską mennicę królewską) oraz zatrzymywania połowy dochodów z mennicy.
Oprócz tych ogólnych przywilejów, liczne indywidualne nadania dóbr ziemskich i innych źródeł dochodu otrzymali najbardziej zasłużeni torunianie w czasie wojny 13-letniej, np. Tileman vom Wege.
Ostatnia modyfikacja 19-11-2015 17:40
