Najbliższe okolice Torunia
okolice torunia
|
W najbliższej okolicy Torunia znajduje się wiele ciekawych obiektów historycznych, przede wszystkim zabytków gotyckich: wielkich kościołów miejskich (np. katedra w Chełmży, kościół Mariacki w Chełmnie), oraz ogromna liczba średniowiecznych kościołów wiejskich wysokiej klasy architektonicznej i dużego znaczenia historycznego. Zlokalizowane są one na Ziemi Chełmińskiej, tj. na północ i północny-wschód od Torunia. Ponadto na obszarze tym jest wiele zamków krzyżackich, np. słynny w Golubiu, Zamku Bierzgłowskim czy imponujące ruiny zamku w Radzyniu Chełmińskim. Pałace znajdują się np. w Nawrze, Turznie, Bajerzu, Piątkowie.
Całkiem blisko z Torunia jest również do Ciechocinka, który jednak leży w odrębnej historycznie i geograficznie krainie - na Kujawach.
|
||
|
• Czarnowo • Gostkowo • Górsk • Gronowo
• Grębocin
• Lulkowo • Piwnice • Przeczno • Przysiek • Rogowo • Sławkowo • Turzno • Złotoria |
Najbliższe okolice Torunia (powiat toruński ziemski) obejmują obecnie tereny położone na obu brzegach Wisły oraz w widłach Wisły i Drwęcy. Większa, prawobrzeżna część powiatu z wydzielonym miastem Toruniem (powiat grodzki) jest połacią historycznej Ziemi Chełmińskiej, część południowa - skrawkiem Kujaw, część wschodnia - Ziemi Dobrzyńskiej.
Pod względem geograficznym obszar północny należy do Pojezierza Chełmińskiego, wschodni - do Pojezierza Dobrzyńskiego, a południowy - leży w dolinie Wisły, zwanej na tym odcinku Kotliną Toruńską. Tutaj na piaszczystych wydmach występują najstarsze ślady osadnictwa z epoki paleolitu. Zwężenie doliny rzeki pod Toruniem stworzyło dogodną przeprawę, z której korzystał stary szlak północ-południe, krzyżujący się z drogą wodną Wisły. We wczesnym średniowieczu okolice te były gęsto zaludnione, o czym świadczą grodziska w Bielczynach, Chełmży, Czarnowie, Jedwabnie, Przecznie, Rzęczkowie (dwa) i Toruniu. Po spustoszeniu przez Prusów, część Ziemi Chełmińskiej została nadana w 1222 r. przez Konrada Mazowieckiego misyjnemu biskupowi pruskiemu Chrystianowi, a w 1228 r. całe terytorium zostało darowane zakonowi krzyżackiemu. Toruń był pierwszym miastem założonym przez Krzyżaków (w 1231 r.) i najważniejszym ośrodkiem gospodarczym państwa Zakonu do 1454 r. W tym czasie obszar ten był podzielony na komturstwa w Toruniu, Bierzgłowie (skasowane w 1415 r.) oraz w Nieszawie na lewym brzegu Wisły, odzyskanym przez Polskę po pokoju w Mełnie w 1422 r. Chełmża od 1251 r. była stolicą diecezji chełmińskiej.
Po powrocie do Polski na początku wojny 13-letniej w 1454 r. Toruń, dzięki uzyskanym przywilejom królewskim był faktycznie wolnym miastem (więcej o tym tutaj). Prawie całą część prawobrzeżną obecnego powiatu zajmowaly dobra ziemskie Torunia (patrymonium miejskie), do którego należało również Bierzgłowo wraz z całym terytorium. Był to obszar wyłączony z administracji województwa chełmińskiego i podlegający władzom Torunia.
Wskutek II rozbioru Polski w 1793 r. cały omawiany obszar znalazł się pod zaborem pruskim i z wyjątkiem lat 1807-15, kiedy wchodził w skład Księstwa Warszawskiego, pozostawał we władaniu niemieckiego Królestwa Prus do czasu odzyskania niepodległości w 1920 r.
Najliczniejszą i najcenniejszą grupę zabytków architektury powiatu toruńskiego (z wyłączeniem Torunia) stanowią budowle gotyckie z 2. poł. XIII i XIV w. Czołowe wśród nich miejsce zajmują ceglane kościoły w Chełmży, zwłaszcza dawna katedra z cennym wyposażeniem oraz kościół św. Mikołaja, dawny parafialny, przebudowany znacznie w XIX w. Miasto Chełmża zachowało średniowieczne rozplanowanie, jednak bez starej (poza XIX-wieczną) zabudowy. Wśród licznych kościołów wiejskich przeważają budowle kamienne lub kamienno-ceglane (Bierzgłowo, Czarnowo, Dźwierzno, Gostkowo, Grębocin, Gronowo, Grzywna, Kiełbasin, Nawra, Papowo Toruńskie, Przeczno, Rogowo, Świerczynki). Poza budowlami gotyckimi sakralnymi przetrwały m.in. zamki: w Zamku Bierzgłowskim oraz ruiny zamku w Złotorii i nikłe reszty zamku w Małej Nieszawce (dawny zamek komturski w Nieszawie). Barok jest skromnie reprezentowany kościołem w Górsku i zespołem zabudowań dawnego folwarku toruńskiego w Przysieku.
Godne uwagi są zabytki klasycystyczne: zespół palacowy i karczma w Nawrze, dwory w Obrowie i Łążynie (drewniany) oraz oficyna dworska w Pluskowęsach. Neogotycki dwór w Pluskowęsach z poł. XIX w. i pawilon w Turznie oraz neorenesansowy dwór tamże zamykają listę ważniejszych zabytków murowanych.
Przykładami budownictwa drewnianego są kościółek w Młyńcu z ok. 1600 r., karczma z XVIII w. w Górsku i kilka wiatraków z XIX W. (Bierzgłowo, Biskupice, Głogowo). |
|
i
| Czarnowo | ||
 |
Miejscowość leży 26 km na zachód od Torunia (droga nr 80).
Pierwotnie była to własność biskupów płockich, którą w 1222 r. biskup Gedeon darował misyjnemu biskupowi pruskiemu Chrystianowi, ten następnie przekazał ją Krzyżakom. W 1457 r. Czarnowo zostało nadane przez króla Kazimierza Jagiellończyka miastu Toruniowi i pozostało jego własnością wchodząc w obszar terytorium Torunia aż do rozbiorów 1793 r. W 2. poł. XVI w. osiedlili się tu menonici, którzy zajęli się rekultywowaniem obszarów zalewowych. W miejscowości znajduje się kościół pw. św. Marcina gotycki
czytaj dalej >>>
|
|
  |
Gronowo leży 16 km na płn.-wsch. od centrum Torunia (droga nr 15).
Pierwsze wzmianki o Gronowie pochodzą z 1412 r., podlegało wtedy komturstwu w Toruniu. W 1520 r. zostało nadane przez króla Zygmunta I miastu Toruniowi, powiększając jego patrymonium. W czasie rozbiorów, w 1796 r. król pruski Fryderyk Wilhelm nadał dobra gronowskie swojemu adiutantowi, Krzysztofowi Piwnickiemu. W 1798 r. właścicielem Gronowa został Samuel Wolff. Parafia gronowska powstała najpewniej w poł. XIV w.; z tego czasu pochodzi też kościół gotycki pw. św. Mikołaja. Poza kościołem znajduje się w Gronowie pałac z 1918 r.
Czytaj dalej >>>
|
|
 |
Miejscowość leży 18 km na płn. od Torunia (droga nr 553 do Chełmna).
Na pobliskim wzgórzu znajdował się gródek rycerski - siedziba właściciela Przeczna z okresu średniowiecza.
Wieś wzmiankowana była w 1251 r. jako należąca do komturstwa bierzgłowskiego. Od 1257 r. w posiadaniu biskupów chełmińskich, w XV w. benedyktynek toruńskich. Od 1520 r. własność szlachecka, m.in. w 1789 r. Znanieckiego. Gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Św. jest jednym z najstarszych kościołów na Ziemi Chełmińskiej.
Czytaj dalej >>>
|
|
| Świerczynki | ||
 |
Miejscowość leży 11 km na płn.-zach. od Torunia (droga nr 553 do Chełmna).
Przed przybyciem Krzyżaków na teren Ziemi Chełmińskiej istniał tu gród należący do Pipina - lokalnego wodza pruskiego. Zapewne od 1242 r. Świerczynki były własnością szpitala św. Ducha w Toruniu; w 1415 r. miejscowość przekazana wraz ze szpitalem św. Ducha toruńskim benedyktynkom. Z przerwami w okresie reformacji (XVI w.), kiedy to Świerczynki do 1593 r. czasowo były w posiadaniu toruńskiej Rady, miejscowość pozostała we władaniu benedyktynek do ich kasaty w 1834 r. Gotycki kościół św. Janów wzniesiono ok. 1300 r.
Czytaj dalej >>>
|
|
| Biskupice | ||
 |
Wieś położona 17 km na płn.-zach. od Torunia (droga nr 553 do Chełmna).
W 1251 r. została przekazana przez biskupa chełmińskiego Heidenreicha kanonikom kapituły chełmińskiej (Chełmno). Własnością kościelną pozostałą do I rozbioru Polski w 1772 r.
Kościół św. Marii Magdaleny kamienny zbudowany na miejscu gotyckiego w dwóch fazach.
Czytaj dalej >>>
|
|
| Zamek Bierzgłowski i Bierzgłowo | ||
  |
Obie miejscowości leżą w odległości 3 km od siebie, 17 i 20 km na płn.-zach. od Torunia.
Znalezione w okolicach bursztynowe krzyżyki pochodzą z przełomu XII i XIII w. i są świadectwem przyjęcia chrztu, prawdopodobnie przez mieszkańców tych ziem - Prusów. Tu także udzielano sakramentu bierzmowania, stąd - jak się uważa - nazwa miejscowości. Bierzgłowo wzmiankowano w 1263 r. jako wieś należącą do tutejszego zamku.
► Czytaj dalej >>>
Zamek Bierzgłowski wzmiankowano w 1242 r. jako gród krzyżacki, wzniesiony prawdopodobnie na miejscu grodu należącego do pruskiego rycerza Pipina, zdobytego przez Krzyżaków w 1232 r.
► Czytaj dalej >>>
|
|
 |
Wieś leży 15 km na płn.-wsch. od Torunia.
W 1263 r. została nadana przez zakon krzyżacki (dokument wlk. mistrza Anno von Sangerhausen) biskupowi sambijskiemu. W XVI w. stała się własnością rodu Czemów, a w 1670 r. patrycjusza toruńskiego, Georga Ernsta Lichtfussa, później Czapskich, którzy w 1761 r. sprzedali ją miastu Toruniowi, które dalej wieś wydzierżawiało. W 1900 r. majątek dworski rozparcelowano.
W miejscowości znajduje się gotycki kościół.
Czytaj dalej >>>
|
|
| Górsk i Stary Toruń | ||
  |
Miejscowość jest rozległa, położona 11 km na zach. od Torunia.
W 1233 r. po raz pierwszy nazwa Gorzk, odnosząca się to tutejszej wyspy wiślanej, jest wymieniana w dokumencie lokacyjnym Torunia, w którym jest ona przekazana Toruniowi jako jego uposażenie. Wieś założona w 1346 r. podlega komturstwu toruńskiemu. W 1457 r. została nadana przez króla Kazimierza Jagiellończyka miastu Toruniowi, stanowiąc jego własność wchodzącą w skład terytorium miejskiego Torunia aż do rozbiorów. W administracji kościelnej Górsk należał do sąsiedniej parafii w Starym Toruniu. Jednak w XVI w. tamtejszy kościół popadł w ruinę, a Górsk przyłączono do parafii staromiejskiej św. Janów w Toruniu. Rozwój protestantyzmu spowodował wybudowanie w 1613 r. przez Radę miejską toruńską w Górsku kościoła ewangelickiego p.w. Świętego Krzyża. Po zniszczeniach w czasie najazdu Szwedów w 1628 r. został odbudowany; istnieje w takiej postaci do dzisiaj. Po II wojnie światowej ludność wyznania ewangelickiego opuściła Górsk, a kościół przyłączono najpierw do parafii Wniebowzięcia NMP w Toruniu, a w 1953 r. parafię usamodzielniono.
19 października 1984 r. w Górsku funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa dokonali porwania ks. Jerzego Popiełuszki. Wydarzenie to upamiętnia stosowny pomnik-krzyż. Kościół w skromnym stylu barokowym, salowy, od zachodu sygnaturka zwieńczona barokowym hełmem. Wnętrze nakryte stropem płaskim z polichromią z 1694 r. wykonaną przez Hansa Tiedemana z Torunia. Cenna chrzcielnica późnoromańska z ok. 1230 r. Ołtarz w formach późnorenesansowych, barokowa ambona z końca XVII w. Leżący w sąsiedztwie Górska Stary Toruń jest miejscem pierwotnej lokacji Torunia w 1231 r. i nadania praw miejskich w 1233 r. W 1236 r. miasto zostało przeniesione na obecne miejsce (Stare Miasto). Do tej pory jednak nie zdołano precyzyjnie ustalić pierwszego miejsca Torunia. |
|
| Papowo Toruńskie | ||
 |
Wieś leży 12 km na płn. od Torunia.
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1415 r. jako należąca do komturstwa toruńskiego. W 1457 r. wraz z wieloma innymi miejscowościami została nadana przez króla Kazimierza Jagiellończyka Toruniowi w dowód wdzięczności za pomoc w wojnie trzynastoletniej. Odtąd aż do rozbiorów stanowi własność miejską Torunia leżącą w jego terytorium. W XVII i XVIII w. folwark papowski był wydzierżawiany przez Toruń.
Tutejszy gotycki kościół pw. św. Mikołaja wzniesiony został na przełomie XIII i XIV w.
Czytaj więcej >>>
|
|
| Rogowo | ||
 |
Rogowo leży 14 km na płn.-wsch. od Torunia.
Wieś wzmiankowana w pocz. XV w. należała do komturstwa toruńskiego. W 1457 r. wraz z wieloma innymi miejscowościami została nadana przez króla Kazimierza Jagiellończyka Toruniowi w dowód wdzięczności za pomoc w wojnie trzynastoletniej. Odtąd aż do rozbiorów stanowi własność miejską Torunia leżącą w jego terytorium. Również od tego czasu patronat nad kościołem i parafią sprawowała Rada Torunia. W okresie reformacji kościół w 1565 r. przeszedł w ręce protestantów i pozostał protestanckim do 1945 r.
Kościół gotycki pw. Krzyża Św. w Rogowie został wzniesiony na przełomie XIII i XIV w. (prezbiterium) i ok. 1400 r. (szczyt wschodni). Kościół kamienny (szczyty ceglane), jednonawowy z prosto zamkniętym prezbiterium. Ołtarz główny barokowy z 1683 r. Malowidła późnobarokowe z końca XVIII w. |
|
| Turzno | ||
Pałac w Turznie
Skrzydło boczne w stylu klasycystycznym, pocz. XX w.
Fot. www.palac-romantyczny.com
"Romantyczna ruina" w parku pałacowym
 
Karawaka | Dawna karczma
|
Wieś leży 18 km na płn.-wsch. od Torunia.
W 1222 r. wraz z setką innych grodów na Ziemi Chełmińskiej Turzno zostało przekazane przez księcia mazowieckiego Konrada biskupowi misyjnemu Chrystianowi. W 1263 r. wlk. mistrz krzyżacki przekazał 50 łanów ziemi koło Turzna biskupowi sambijskiemu w zamian za zrzeczenie się praw do grodu w Królewcu. Od 2. poł. XV w. majątek w różnych rękach (m.in. Reinke Rubita z Torunia, Macieja z Leszcza, burmistrza toruńskiego Henryka Krügera, Jana Zirenberga z Torunia, Chrystiana Strobanda z Torunia, Jerzego z Leszcza). W 1687 r. właścicielem części majątku był Florian Nowicki, który po scaleniu całego majątku sprzedał go Jakubowi Ossówka-Zboińskiemu. W wyniku koligacji rodzinnych w 1801 r. majątek przejął Augustyn Działowski, a w 1886 r. Józef Gajewski żeniąc się z Łucją Działyńska; oboje byli aktywnymi członkami Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W końcu XIX w. majątek obejmował 6 tys. ha. W Turznie Działowski podejmował m.in. młodego Fryderyka Chopina.
W czasie II wojny światowej Niemcy odebrali majątek, zarekwirowali gromadzone dzieła sztuki, bogate zbiory biblioteczne i pamiątki rodzinne, a w pałacu założyli ośrodek rehabilitacyjny dla żołnierzy. Wyposażenie pałacu nigdy nie powróciło na swoje miejsce. Po II wojnie światowej pałac przejęto na rzecz skarbu państwa i umieszczono tu szkołę; od 2007 r. w rękach prywatnych. Obecnie zachowany zespół pałacowo-parkowy powstał w 2. poł. XIX w. z inicjatywy Działowskich, należących do jednych z najbardziej szanowanych rodzin szlacheckich na Pomorzu. W 1866 r. wybudowano pałac na miejscu poprzedniego wg znanego architekta Henryka Marconiego, rozbudowany następnie na pocz. XX w. Budynek pałacu na rzucie wydłużonego prostokąta z trzema ryzalitami, zwieńczonymi bogatymi neorenesansowymi szczytami. W 1913 r. wybudowano okazały budynek-oficynę z portykiem kolumnowym. Z pałacem połączony jest półkolistą galerią.
Obecnie w pałacu działa hotel****.
Zespół pałacowy otacza park angielski o pow. 15 ha. Znajdują się tu stawy, pomniki przyrody oraz wiele oryginalnych drzew posadzonych na pocz. XX w. (np. daglezja, skrzydłorzech kaukaski, tulipanowiec amerykański). Na niewielkim wzniesieniu ruiny altany parkowej z ok. 1850 r., tzw. "romantyczna ruina". Ciekawostką jest znajdujący się w Turznie dawny krzyż choleryczny, tzw. karawaka z 2. poł. XIX w. oraz budynek klasycystyczny z kolumnadą dawnej karczmy z pocz. XIX w. |
|
| Lulkowo | ||
 |
Wieś leży 11 km na płn. od Torunia.
Pierwsza wzmianka pochodzi z 1414 r., kiedy to Heinrich von Lulkow został wymieniony jako właściciel majątku rycerskiego w komturstwie toruńskim. W 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk przekazał Lulkowo wraz z wieloma innymi miejscowościami na własność miastu Toruniowi, odkąd aż do rozbiorów wchodziło w terytorium Torunia. W latach 1758-61 majątek został zniszczony przez wojska rosyjskie oraz skonfederowaną szlachtę chełmińską (patrz: konfederacja barska). W czasach zaboru pruskiego Lulkowo w 1817 r. zostało zakupione przez Carla Tobiasa von Blumberg. Kolejny właściciel, Weinschenk, wzniósł w 1848 r. cukrownię. W 1891 r. majątek o powierzchni 1060 ha nabyła Królewska Komisja Osiedleńcza dla Prus Zachodnich i dokonała jego parcelacji.
W poł. XIX w. Wienschenk zbudował dwór otoczony 3-ha parkiem. W okresie powojennym do roku 1999 w pałacu mieściła się szkoła. W dawnej sali balowej mieści się kaplica rzymsko-katolicka pod wezwaniem Chrystusa Króla Wszechmogącego. Poświęcona została w 1948 r. |
|
| Sławkowo | ||
 |
Miejscowość leży 16 km na płn. od Torunia.
Pierwsze informacje pochodzą z 1390 r. Administracyjnie podlegała wtedy wójtowi krzyżackiemu w Lipienku. W 1405 r. Cezariusz Watzenrode z Torunia sprzedał swoją część Sławkowa Albrechtowi Rothe, patrycjuszowi toruńskiemu, po śmierci którego w 1421 r. własność przejął Szymon Falkenhayn. Wkrótce Sławkowo wróciło do rodu Watzenrode i w 1440 r. właścicielem części był Lucas Watzenrode, ławnik staromiejski toruński, ojciec późniejszego biskupa Lucasa, wuja i opiekuna Mikołaja Kopernika.
Od 1490 r. Sławkowo należało do burmistrza toruńskiego, Henryka Krugera. W 1697 r. majątek był własnością Dziewanowskich, a w 2. poł. XVII w. Marcelego Zielińskiego. Od 1838 r. do 1945 r. Sławkowo należało do niemieckiej rodziny von Windisch i von Kries. Zachowany dwór z pocz. XIX w. został wzniesiony dla Baschy von Kreisa (w szczycie nad wejściem herb rodowy); wokół park krajobrazowy z tegoż okresu. |
|
Ostatnia modyfikacja 10-12-2016 11:40
