Mikołaj Kopernik przyszedł na świat 19. lutego 1473 roku, w jednym z domów należących do Koperników, w domu przy ulicy św. Anny (nr 15; tzw. Dom Kopernika), ulicy noszącej dziś jego imię, lub w kamienicy przy Rynku Staromiejskim nr 36.
Mikołaj Kopernik wywodził się z rodziny zamożnego kupca toruńskiego, pochodzącego z Krakowa, Mikołaja Kopernika seniora. Mikołaj i Barbara (z domu Watzenrode) Kopernikowie mieli czworo dzieci: Andrzeja, Barbarę, Katarzynę i najmłodszego Mikołaja. Młody Mikołaj w Toruniu spędził dzieciństwo i młodość. Tu kształtowały się początki jego wszechstronnej osobowości, podbudowane wrażeniami specyficznej atmosfery żywotnego miasta, goszczącego - z uwagi na charakter handlowy (>>>) - kupców z różnych krajów, którzy zatrzymując się także w domu rodzinnym Koperników, dzielili się rozmaitymi spostrzeżeniami, budząc ciekawość przyszłego astronoma.

W rodzinnym mieście rozpoczął Kopernik naukę w szkole miejskiej przy kościele św.św. Janów, mieszczącej się przy ul. Szkolnej - obecnie ul. św. Jana, która - jak wykazały badania - odznaczała się wysokim poziomem nauczania, dysponując gronem wybitnych profesorów (jednym z jej rektorów był znany humanista, Konrad Gesselen, również Lucas Watzenrode - wuj Kopernika, późniejszy jego protektor) oraz bogatym księgozbiorem, zawierającym m.in. rękopisy i dzieła z zakresu astronomii i astrologii. Można przypuszczać, że z tej szkoły wyniósł Kopernik wstępne zainteresowania naukami ścisłymi. Badania naukowe wykluczyły Gniezno, Włocławek i Chełmno, jako rzekome ośrodki szkolne Kopernika.

W wieku 18 lat udał się na studia.

W latach 1491-1495 wraz z bratem Andrzejem studiował na Wydziale Sztuk Wyzwolonych w Akademii Krakowskiej, gdzie na najwyższym poziomie stały właśnie nauki matematyczne i astronomiczne. W księdze przyjętych na studia w semestrze zimowym 1491/1492 i dziś można zobaczyć następujący wpis: "Nicolaus Nicolai de Thuronia solvit totum", co znaczy: "Mikołaj syn Mikołaja z Torunia zapłacił wszystko". Tak więc Mikołaj Kopernik został przyjęty na wydział i uiścił od razu całe czesne. Następnie od 1496 roku studiował astronomię w Bolonii i od 1501 roku prawo i medycynę w Padwie; w 1503 roku uzyskał doktorat z prawa kanonicznego w Ferrarze. W końcu 1503 roku wrócił do Polski, na Warmię. W Toruniu nigdy już na stałe nie zamieszkał. W latach 1504-1510 był sekretarzem i lekarzem przybocznym wuja, biskupa warmińskiego Lucasa Watzenrodego i przebywał głównie w Lidzbarku Warmińskim. W 1509 roku ogłosił drukiem w Krakowie swój łaciński przekład greckich listów Teofilakta Symokatty. W 1510 roku jako kanonik, kanclerz kapituły osiedlił się we Fromborku, gdzie prowadził obserwacje astronomiczne i pisał swoje główne dzieło. W latach 1516-1519 i w połowie 1521 roku był administratorem dóbr kapitularnych w Olsztynie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej w latach 1520-1521 bronił zamku olsztyńskiego przed Krzyżakami. 

 

Kopernik interesował się też zagadnieniami ekonomicznymi, czego wynikiem był jego projekt reformy walutowej (1517 r.); memoriał w tej sprawie przedłożony na sejmiku pruskim w Toruniu w 1519 roku, został w 1526 roku poszerzony i ujęty przez Jôsta Ludwika Decjusza w formie traktatu pt. "Monetae cudendae ratio" ("O sposobie bicia monety"). Wcześniej jednak, w 1522 roku na zjeździe stanów pruskich w Grudziądzu, Kopernik przedstawił swój traktat o reformie monety pruskiej. Sformułowano w nim zasady reformy monetarnej oparte na projekcie poprawy pieniądza i ujednolicenia monety pruskiej i polskiej; sformułował prawo ekonomiczne, zgodnie z którym pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy. Prawo to nazwano później prawem Greshama, któremu przypisywano jego odkrycie.

 

Cały swój wolny czas poświęcał jednak Kopernik pracy nad dziełem swego życia. Około 1510 roku podał zarys teorii heliocentrycznej w rozprawie znanej pt. "Commentariolus"; nie była ona drukowana, lecz krążyła po Europie w odpisach, z których dwa odnaleziono dopiero w XIX wieku.

Ulica Mikołaja Kopernika (dawniej ul. Św. Anny) z dwiem gotyckimi kamienicami - ob. Muzeum Dom Kopernika

 

Lucas Watzenrode (1447-1512), biskup-książę Warmii, patron siostrzeńca - Mikołaja Kopernika

 

Kościół Świętojański - miejsce chrztu Mikołaja Kopernika.

Widok z Bramy Żeglarskiej.

 

Traktat o monetach (Tractatus de Monetis) Mikołaja Kopernika, wygłoszony w Grudziądzu 21 III 1522.

Główne dzieło Kopernika, "De revolutionibus orbium coelestium", zawierające wykład astronomii ujęty w aspekcie obrotu Ziemi dookoła osi oraz jej obiegu razem z innymi planetami dookoła Słońca, powstało w okresie 1515-1530 we Fromborku. Mimo, że Kopernik nie zdecydował się na ogłoszenie wyników swych dociekań naukowych, a jedynie w 1535 roku z inicjatywy B. Wapowskiego opracował almanach (zaginiony) oparty na tablicach astronomicznych z "De revolotionibus...", wiadomość o tej teorii świata szerzyła się w Europie. Dotarła też do Georga Joachima von Lauchen, zwanego Rheticus (pol. Retyk), niemieckiego astronoma na uniwersytecie w Wittenberdze. W 1539 roku przybył on do Fromborka, aby zapoznać się z dziełem Kopernika. Retyk stał się entuzjastą teroii Kopernika. Skłonił go do wydania dzieła. Wyciąg z niego, znany pod skróconym tytułem "Narratio Prima", sporządzony przez Retyka ukazał się drukiem w Gdańsku w 1540 roku. W 1541 roku Retyk oddał dzieło Kopernika do druku w Norymberdze. Nad drukiem czuwał A. Osiander; wycofał on bez wiedzy Kopernika jego przedmowę, a umieścił na jej miejscu własną, nie podpisaną, przedstawiającą teorię Kopernika jako hipotezę ułatwiającą obliczenia. Było to niezgodne ze stanowiskiem Kopernika, wyraźnie sformułowanym w Liście dedykacyjnym do papieża Pawła III, wydrukowanym na początku tej samej książki.

 

Dzieło ukazało się w Norymberdze w 1543 roku, pod nazwiskiem "Nicolai Copernici Torinensis" (Kopernik zawsze podkreślał swoje pochodzenie poprzez dodatek "toruńczyk" >>>). W tym samym roku, 24. maja we Fromborku, Kopernik kończy swój żywot i zostaje pochowany w krypcie w katedrze fromborskiej (>>>). Dzieło Kopernika, godzące w ustalone poglądy na budowę świata, nie od razu spotkało się z pozytywnym przyjęciem zarówno wśród uczonych, jak i władz duchownych. Od przełomu XVI i XVII wieku teoria jednak zyskiwała coraz więcej zwolenników, a do jej ugruntowania najbardziej przyczynili się Giordano Bruno, Johann Kepler i Galileo Galilei. Jeszcze za życia Kopernika jego teoria spotkała się z ostrym sprzeciwem M. Lutra, Ph. Melanchtona i J. Kalwina, jako sprzeczna z tekstem Biblii.
Kościół katolicki początkowo nie zajmował oficjalnie stanowiska wobec teorii, jednak później, po soborze trydenckim uznał ją za przeciwną światopoglądowi. Kongregacja Indeksu wydała w 1616 roku dekret potępiający "De revolutionibus...". Z Index Librorum Prohibitorum dzieło zostało usunięte dopiero w 1758 roku.

 

Rewolucja Kopernikańska (jak później nazwano wystąpienie i dzieło Kopernika) polegała na przezwyciężeniu poglądu uznawanego przez wieki, na podjęciu dawnej idei układu heliocentrycznego (wprowadzonego do astronomii przez Arystarcha z Samos) i stworzeniu dla tej koncepcji pełnej i ścisłej, jak to było możliwe w ramach ówczesnej wiedzy, podbudowy naukowej.

Wydanie pierwsze, norymberskie, 1543 r.

 

 

Manuskrypt De Revolutionibus...

Fragment z przedstawieniem heliocentrycznego systemu słonecznego

 

 

Kolejne wydania:

• 1543, Norymberga, wyd. Johannes Petreius
• 1566, Bazylea, Henricus Petrus
• 1617, Amsterdam, Nicolaus Mulerius
• 1854, Warszawa, z polskim tłumaczeniem i przedmową Kopernika
• 1873, Toruń, z niemieckim tłumaczeniem, ufundowane przez tutejsze towarzystwo naukowe, zawierające wszystkie autorskie poprawki i uzupełnienia.

 

Ojciec Mikołaja Kopernika - Mikołaj Kopernik senior (Copernigk Niclas; ok. 1420-po 1483) - był kupcem krakowskim, należącym do toruńsko-krakowskiej spółki handlowej Sweydniczerów, zajmującym się m.in. handlem miedzią węgierską (słowacką). Do Torunia przeniósł się z Krakowa przed 1458 rokiem w związku ze swoją działalnością kupiecką (wtedy poślubił toruniankę Barbarę Watzenrode i otrzymał obywatelstwo toruńskie, jednak juz w 1455 r. źródła archiwalne wymieniają niejakiego Coppernicka zamieszkałego na ul. Szewskiej w Starym Mieście Toruniu). Więcej o toruńskim handlu miedzią tutaj.

Krakowska gałąź rodu Koperników pochodzi ze Śląska, a czasem wywodzi się ją ze wsi Koperniki koło Nysy, chociaż nie ma to uzasadnienia naukowego: nazwisko Kopernik oznacza osobę zajmującą się wydobyciem, przeróbką lub handlem miedzią (łac. cuprum, niem. Kupfer).

W Toruniu Mikołaj Kopernik poślubił Barbarę Watzenrode z bogatej rodziny patrycjuszowskiej i założył rodzinę z czwórką dzieci (Andrzej, Barbara, Katarzyna, Mikołaj). Posiadał kontakty handlowe z Krakowem, Gdańskiem i innymi miastami. W latach 1465-1483 był ławnikiem staromiejskim. W 1469 roku wraz z żoną należał do zgromadzenia tercjarek przy klasztorze Dominikanów na Nowym Mieście, a od 1464 r. w spadku po Lucasie Watzenrode otrzymał winnicę w Kaszczorku (o uprawie winorośli w Toruniu tutaj).