Kult Mikołaja Kopernika w dawnym Toruniu
W Toruniu Kopernik i jego dokonania zawsze darzone były szacunkiem i podziwem, nawet w okresie oficjalnego potępiania heliocentryzmu i wpisu De revolutionibus na Indeks Ksiąg Zakazanych. Kultem darzono postać Kopernika, ale i jego naukowe dokonania. O ile jednak heliocentryzm nie był oficjalnie aprobowany, to już samą postać Kopernika otaczano dużym kultem, także w środowiskach katolickich, które jednak wobec teorii heliocentryzmu były bardzo wstrzemięźliwe.
Poglądy o dużym znaczeniu i roli odkrycia Kopernika pojawiały się w Toruniu stosunkowo wcześnie i raczej bezsprzecznie. Do naukowej myśli Kopernika nawiązywano często w toruńskim protestanckim słynnym Gimnazjum Akademickim już w XVI w. Było to niezwykle odważne z punktu widzenia panującej wówczas oficjalnej nauki teologii i mentalności. Odważnie gloryfikowano Kopernika jako uczonego poprzez jego geniusz matematyczny, wiedzę ekonomiczną i lekarską. W wyniku całokształtu takich procesów ukształtowała się duma i wizerunek Kopernika jako wielkiego torunianina. W takiej atmosferze toruńska astronomia w głośnym Gimnazjum Akademickim należała w okresie XVII-XVIII w. do najważniejszych pod względem dydaktyki i zainteresowań badawczych w Rzeczypospolitej.
Jedną z najodważniejszych w skali całej Rzeczypospolitej wypowiedzi popierających heliocentryzm wygłosił rektor Gimnazjum Heinrich Schaevius po dyspucie De firmamento et stellis bronionej publicznie 5 sierpnia 1661 r. przez studenta Gimnazjum, niejakiego Długosza. W XVII w. w gronie profesorskim toruńskiego Gimnazjum pracowali inni zajmujący się astronomią, np. Georg Seger, Joachim Frisich, z najwybitniejszym profesorem tego okresu: Johanem Meyerem (1639-1676), którego wykład z 1676 r. stanowił „zupełne novum i był na ziemiach Rzeczypospolitej najwcześniejszym znanym nam wykładem heliocentryzmu zachowanym w całości” (B. Bieńskowska: „Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII w.”, 1971).
Na duże uznanie zasługuje Paulus Pater, który będąc profesorem Gimnazjum Akademickiego w Toruniu w latach 1688-1704 wprowadził na szeroką skalę metody poglądowe, organizowanie obserwacji astronomicznych oraz opracowywaniem i wykonywaniem wraz ze studentami różnych instrumentów astronomicznych. Pater prowadząc oryginalne badania z zakresu astronomii, meteorologii i geografii był wybitnym matematykiem i znawcą najnowszych osiągnięć nauki zachodnioeuropejskiej, popularyzował w różnych formach heliocentryzm i wielkość Kopernika.
Poglądy o dużym znaczeniu i roli odkrycia Kopernika pojawiały się w Toruniu stosunkowo wcześnie i raczej bezsprzecznie. Do naukowej myśli Kopernika nawiązywano często w toruńskim protestanckim słynnym Gimnazjum Akademickim już w XVI w. Było to niezwykle odważne z punktu widzenia panującej wówczas oficjalnej nauki teologii i mentalności. Odważnie gloryfikowano Kopernika jako uczonego poprzez jego geniusz matematyczny, wiedzę ekonomiczną i lekarską. W wyniku całokształtu takich procesów ukształtowała się duma i wizerunek Kopernika jako wielkiego torunianina. W takiej atmosferze toruńska astronomia w głośnym Gimnazjum Akademickim należała w okresie XVII-XVIII w. do najważniejszych pod względem dydaktyki i zainteresowań badawczych w Rzeczypospolitej.
Jedną z najodważniejszych w skali całej Rzeczypospolitej wypowiedzi popierających heliocentryzm wygłosił rektor Gimnazjum Heinrich Schaevius po dyspucie De firmamento et stellis bronionej publicznie 5 sierpnia 1661 r. przez studenta Gimnazjum, niejakiego Długosza. W XVII w. w gronie profesorskim toruńskiego Gimnazjum pracowali inni zajmujący się astronomią, np. Georg Seger, Joachim Frisich, z najwybitniejszym profesorem tego okresu: Johanem Meyerem (1639-1676), którego wykład z 1676 r. stanowił „zupełne novum i był na ziemiach Rzeczypospolitej najwcześniejszym znanym nam wykładem heliocentryzmu zachowanym w całości” (B. Bieńskowska: „Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII w.”, 1971).
Na duże uznanie zasługuje Paulus Pater, który będąc profesorem Gimnazjum Akademickiego w Toruniu w latach 1688-1704 wprowadził na szeroką skalę metody poglądowe, organizowanie obserwacji astronomicznych oraz opracowywaniem i wykonywaniem wraz ze studentami różnych instrumentów astronomicznych. Pater prowadząc oryginalne badania z zakresu astronomii, meteorologii i geografii był wybitnym matematykiem i znawcą najnowszych osiągnięć nauki zachodnioeuropejskiej, popularyzował w różnych formach heliocentryzm i wielkość Kopernika.
Do postaci Kopernika ciągle wracano i nawiązywano także w 1. poł. XVIII w., w czasie kształtowania się początków oświecenia. Największe osiągnięcia naukowe i dydaktyczne tego okresu związane są z działalnością dwóch profesorów Gimnazjum Akademickiego w Toruniu: Reinhold Firedrich Bornmann (który określił Kopernika jako”nieśmiertelnej sławy astronoma toruńskiego, którego teoria, pełna elegancji i prostoty urzeka swą wielkością i trafnością”) oraz Johan Arndt (1682-1748), uczeń ww. Paulusa Patera z czasów jego działalności gdańskiej. Z tego czasu należy też odnotować publiczne wystąpienia innych profesorów: Petera Jaenichena (który m.in. w 1713 r. wygłosił „Ile matematycy zawdzięczają Mikołajowi Kopernikowi”), Georg Schultz (m.in. w 1723 r. w wydawanym przez siebie piśmie Das Gelehrte Preussen ogłosił życiorys Kopernika, niedwuznacznie przyjmując słuszność teorii Kopernika), Johan Zernecke (który w swojej Thornische Chronica również wychwalał Kopernika i jego odkrycie). Kopernikowi poświęcano także liczne wiersze okolicznościowe, jak np. w zbiorku Zufällige Gedichte auf die Stadt Thoren (1725 r.)
W całym okresie przedrozbiorowym czołowym w Polsce ośrodkiem dydaktyki i studiów nad heliocentryzmem było właśnie toruńskie Gimnazjum Akademickie i jego profesorowie.
Postać Kopernika i jego dokonania podkreślali też humaniści w swoich pracach naukowych, np. głośny i wybitny historyk Pomorza, profesor toruńskiego Gimnazjum, Christoph Hartknoch (1644-1687), Georg Wende (1634-1705) w pierwszym przewodniku po Toruniu z 1697 r., gdzie oprócz najciekawszych zabytków i osobliwości poświęcił miejsce Kopernikowi.
Arkadiusz Skonieczny
Data publikacji: 2011-08-05
Ostatnia modyfikacja 25-04-2016 23:51
