en
POLECAMYDotknij Gotyku w Toruniu
POLECAMYZrób samodzielnie pierniki
POLECAMYZWIEDŹ TORUŃ Z KUFLEM PIWA!
POLECAMYPOZNAJ WIELKĄ TWIERDZĘ TORUŃ

Dawne biblioteki toruńskie

Gotycka krata szafy-biblioteki ściennej we wsch. ścienie prezbiterium Katedry Świętojańskiej, 1384 r., odznacza się wysokim poziomem artystycznym.
 
 
Opis biblioteki gimnazjalnej toruńskiej, 1594 r.
 
Najstarsze biblioteki w Toruniu związane były z ośrodkami edukacyjnymi - szkołami - przy klasztorze Franciszkanów, Dominikanów i szkole miejskiej przy Kościele św.św. Janów (obecnie Katedra św.św. Janów).

Najstarszą bibliotekąpaństwie krzyżackim był zbiór w Kościele Świętojańskim; najcenniejsze księgi przechowywane były za głównym ołtarzem w dwóch szafach ściennych, zbudowanych w latach 1382 i 1384, zamykanych kratami żelaznymi. Najstarszy zachowany inwentarz biblioteki z 1405 roku zawiera 29 ksiąg, w tym 23 dotyczących tematyki religijnej, 4 prawniczej, 2 nauki wymowy i stylistyki. W 1402 roku wydano zakaz wypożyczania książek poza teren kościoła. Około połowy XVI wieku był to najbogatszy księgozbiór w Toruniu. Przestał się on rozwijać po utworzeniu bibliotek: gimnazjalnej (Gimnazjum Akademickiego), jezuickiej (kolegium jezuickiego) i radzieckiej (Rady Miasta). W 1596 roku inwentarz zawierał blisko 500 pozycji. Biblioteka Kościoła Świętojańskiego wzmiankowana była jeszcze w XIX wieku.

Drugą w średniowiecznym Toruniu bibliotekę posiadali Franciszkanie. Był to księgozbiór choć późniejszy, to bogatszy od biblioteki Kościoła Świętojańskiego, liczący w XIV/XV wieku 118 ksiąg. Zawierał dzieła nie tylko o treści religijnej (biblie i komentarze do niej, prace teologiczne), ale także prace z zakresu dialektyki, retoryki oraz rozprawy przyrodnicze i medyczne, książki o tematyce fizycznej, astronomicznej, matematycznej i prawniczej. Z biblioteki tej mogli korzystać również uczniowie szkoły przyklasztornej, jak i mieszczanie.
W średniowieczu bogatszy, liczący około 200 ksiąg księgozbiór posiadali Dominikanie, w skład którego wchodziły podobne tematycznie pozycje, udostępniane na podobnych zasadach.

Największa biblioteka dawnego Torunia pochodzi z 1594 roku, kiedy to na podstawie biblioteki pofranciszkańskiej założono staraniem burmistrza Heinricha Strobanda bibliotekę miejskiego (luterańskiego) Gimnazjum Akademickiego. Fakt ten przyjmuje się za podstawowy w historii rozwoju bibliotek toruńskich. Biblioteka gimnazjalna służyła celom nie tylko szkolnym i naukowym (służąc jako warsztat naukowy dla licznych toruńskich uczonych), lecz była również pierwszą typową biblioteką publiczną, jako Bibliotheca publica Mariana, udostępniona dla mieszkańców w każdą środę. W XVII wieku, gdy bibliotekę zasilały też hojne dary prywatne, egzemplarz obowiązkowy od toruńskich drukarzy i zakupy Rady miejskiej, księgozbiór ten liczył około 10 tys. egzemplarzy i stwarzał znakomite warunki do naukowej pracy profesorów. Ogromną rolę w powiększaniu zbiorów biblioteki miała drukarnia toruńska (formalnie należąca do Gimnazjum), która dostarczała każdą swoją produkcję wydawniczą.
Według współczesnych świadectw dorównywała ona najsławniejszym i największym księgozbiorom europejskim. Na podstawie opisu Descriptio Bibliothecae Scholae Thorunensi z 1594 r. autorstwa Heinricha Strobanda i konrektora Gimnazjum Ulricha Schobera, wiemy, że mieściła się w izbach poklasztornych franciszkańskich, gdzie ulokowane było całe Gimnazjum. Księgi były podzielone wg działów, na wzór biblioteki uniwersyteckiej w Lejdzie. Ściany i półki z książkami zdobiły portrety uczonych mężów, m.in. Mikołaja Kopernika (portret przechowywany dziś w Muzeum Okręgowym), Martina Lutra oraz jego żony Katarzyny von Bora, które wyszły spod pędzla słynnego mistrza Lucasa Cranacha lub jego warsztatu.
 
Po głośnym tumulcie toruńskim w 1724 r. biblioteka, jak i całe Gimnazjum, przeniesiono do budynku Ekonomii (dawnej bursy gimnazjalnej). Niestety w okresie Księstwa Warszawskiego biblioteka gimnazjalna doznała olbrzymich strat: w 1807 roku wojska napoleońskie (>>>) postanowiły w budynku Ekonomii urządzić szpital wojskowy – bibliotekę przeniesiono pośpiesznie do Ratusza Staromiejskiego. W czasie tej przeprowadzki zaginęła znaczna część księgozbioru biblioteki. Zaginęły najwartościowsze starodruki i książki oraz dodatkowo katalog alfabetyczny, co rodzi poważne przypuszczenie, że nie był to przypadek, tylko przemyślana kradzież. Sprawa rabunku do dziś jest nie wyjaśniona, ale pełna niedomówień i pomówień.
W 1855 r. bibliotekę wraz z gimnazjum ulokowano w nowopowstałym gmachu przy ul. Zaułek Prosowy 1 na Nowym Mieście. W latach 1868–1871 trwały prace nad uporządkowaniem księgozbioru i opracowaniem nowoczesnego katalogu Biblioteki Gimnazjalnej, czym zajmowali się profesorowie Rudolf Brohm, Maximilian Curtze, Karl Boethke, K. Rothe.
Obecnie zbiory dawnej biblioteki gimnazjalnej są w posiadaniu Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej.

W tym czasie, a więc w okresie reformacji słabiej rozwijały się biblioteki kościelne parafialne ze względu na przeobrażenia organizacyjne związane właśnie z reformacją. Większym gromadzeniem książek zajmowali się kaznodzieje protestanccy, a w okresie kontrreformacji czynili to Jezuici; zawsze związane było to z szerzeniem swojej wiary i zwalczaniem przeciwników wyznaniowych.
Biblioteka jezuicka powstała w 1596 roku i składała się z dzieł Jezuitów i legatów Benedyktynek chełmińskich, w XVII wieku była powiększana i odnowiona po wojnach szwedzkich. Biblioteka mieściła się w kolegium jezuickim. Po kasacie zakonu księgozbiór uległ rozproszeniu.

Wspaniały rozkwit kultury renesansowej Torunia w XVI i XVII wieku wpłynął na rozwój drukarstwa toruńskiego i utrwalanie kultury bibliotecznej. Najlepszym tego dowodem jest stałe pomnażanie księgozbiorów prywatnymi darami patrycjatu toruńskiego i profesorów Gimnazjum, zakupami dzieł przez Radę Miejską oraz drogą wprowadzania systemu egzemplarza obowiązkowego. Świadczy o tym wreszcie powstanie obszernej literatury bibliologicznej i bibliotekoznawczej.
 
Na odrębną wzmiankę zasługują bogate księgozbiory prywatne toruńskiego patrycjatu i mieszczaństwa. Powszechne zainteresowanie książką wśród mieszczaństwa polskiego było zdecydowanie skromniejsze w porównaniu z mieszczaństwem bogatych wielkich miast Prus Królewskich, jak Gdańsk, Toruń czy Elbląg. Szczególnie widoczne tendencje bogacenia się, rozrostu bibliotek były w tych dwóch miastach szczególnie dostrzegalne, podczas gdy w miastach polskich, które nie cieszyły się tak daleką autonomią prawno-ustrojową, a co za tym idzie swobodami i możliwościami handlowymi i produkcyjnymi, obszerne księgozbiory były charakterystyczne jedynie dla węższego grona wywodzącej się z mieszczaństwa inteligencji wykonującej wolne zawody w takich miastach jak Kraków, Wilno, Lwów, Poznań.
Patrycjusze toruńscy posiadali biblioteki, często obszerne, zawierające drogie, rzadkie i w skórę oprawiane dzieła. Niektórzy prowadzili cenne i doceniane dziś jako materiały źródłowe – kroniki rodzinne (np. Christian Stroband, Heinrich Stroband, Baumgarten, Koye).

W 1724 roku, w następstwie tumultu toruńskiego, biblioteka gimnazjalna zwróciła około 100 zachowanych rękopisów z różnych dziedzin wiedzy Bernardynom (którzy po tumulcie objęli protestancki dotąd Kościół Mariacki); po rozwiązaniu konwentu część egzemplarzy wróciła do gimnazjum, ale też uległa rozproszeniu.

Późniejsze dzieje bibliotek toruńskich, w okresie porozbiorowym wiążą się z działalnością Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W gmachu Towarzystwa założono bibliotekę naukową, w skład której weszły księgozbiory znanych osobistości. Od 1907 roku właściwą opiekę nad tymi zbiorami bibliotecznymi przejął dr Otto Steinborn. Jego dziełem była znaczna rozbudowa biblioteki, systematyzacja zbiorów i utworzenie w 1923 roku scalonej z kilku bibliotek Książnicy Kopernikańskiej.

Oprócz dotychczasowej biblioteki naukowej przy Towarzystwie Naukowym w Toruniu istniały wtedy inne biblioteki, m.in. biblioteka Rady Miejskiej, biblioteka gimnazjalna czy biblioteka niemieckiego towarzystwa Coppernicus-Verein für Kunst und Wissenschaft.

W okresie międzywojennym podstawową bazę czytelnictwa powszechnego stanowiły biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych; ponadto działały też punkty biblioteczne stowarzyszeń kościelnych, Biblioteka Towarzystwa Wiedzy Wojskowej oraz Biblioteka Wojskowa Dowództwa Okręgu Korpusu VIII.
Oprac. Arkadiusz Skonieczny
Data publikacji: 17-09-2009
 

Książnica Kopernikańska 

Książnica Kopernikańska to jedna z najważniejszych bibliotek w północnej Polsce. Powstała w 1923 r. z połaczenia zbiorów: dwóch XVI-wiecznych: Gimnazjum Akademickiego w Toruniu i Rady Miasta Torunia oraz dwóch XIX-wiecznych: Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz niemieckiego towarzystwa Copernicus-Verein für Kunst und Wissenschaft.
Książnica chlubi się tradycjami jako jedna z najstarszych bibliotek Polski północnej. W zbiorach jej znajdują się cenne zbiory dawnych druków polskich i Polski dotyczących, bogaty dział historii, zwłaszcza niemal kompletne materiały do historii Prus Królewskich, filologii klasycznej, starej medycyny. Łączny zbiór starodruków, począwszy od XV w. wynosi ok. 26 tys. woluminów (starodruków powstałych do 1500 r. jest 68 i są to głównie druki z dziedziny teologii, prawa kościelnego i świeckiego, historii medycyny, astronomii, przeważnie niemieckie, holenderskie, szwajcarskie i włoskie).
Do najstarszych pozycji zalicza się m.in. 3 egzemplarze słynnego dzieła Hartmanna Schedla "Kronika świata" ("Liber Chronicarum") z 1493 r.
Obok tego Książnica posiada największy zbiór dawnych druków toruńskich od XVI w. (w tym wyjątkowy zbiór druków ulotnych) z najstarszym traktatem E. Glicnera - pierwszą książką wydrukowaną w Toruniu w 1569 r. i starannie uzupełniane zbiory "copernicanów", z kolejnymi wydaniami dzieł Mikołaja Kopernika "De revolutionibus..." (w tym 3 najstarsze wydania norymberskie w 1543 r.), kolekcją globusów, zbiorami kartograficznymi, ciekawymi pozycjami z zakresu matematyki i astronomii.
Bardzo okazale prezentują się zbiory czasopism, zwłaszcza pomorskich, polskich i niemieckich z XIX w.
Biblioteka gromadzi m.in. listy Adama Mickiewicza, Deotymi, Stanisława Przybyszewskiego, Juliana Tuwima, Jarosława Iwaszkiewicza.
drukuj  poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


:) :| :( :D :o ;) :/ :P :lol: :mad: :rolleyes: :cool:
pozostało znaków:   napisałeś znaków:
Ostatnia modyfikacja 20-12-2016 00:49
Booking.com

Twoja wycieczka

W Twojej wycieczce znajdują się miejsca:

    Sonda

    Które miejsca w okolicy planujesz odwiedzić będąc w Toruniu (max 3):