Toruń nieistniejący
|
Miedzioryt nadwiślańskiej panoramy Torunia wg rysunku Christiana Daniela Pietescha z wydanej w 1684 roku książki Johanna Christopha Hartknocha - profesora toruńskiego Gimnazjum Akademickiego - pt. "Alt - und Neues Preussen" ("Stare i Nowe Prusy").
Przedstawia Toruń otoczony średniowiecznymi murami obronnymi z nowożytnymi bastionami. W głębi najważniejsze budowle, jednak o nieproporcjonalnych kształtach, ze zbyt wysokimi, wyolbrzymionymi i strzelistymi wieżami sztucznie "wyciągniętymi" do góry (są to typowe, szablonowe cechy ówczesnych przedstawień miast). Widać też ruch na Wiśle wraz z nabrzeżem portowym oraz mostem. |
||
 Na panoramie literami oznaczono budowle: A - Kościół Świętojański (dziś katedra), parafialny Starego Miasta B - Kościół św. Jakuba, parafialny Nowego Miasta C - Kościół Mariacki (wtedy główna świątynia protestanckiego Torunia) na Starym Mieście D - Kościół św. Mikołaja Dominikanów na Nowym Mieście - dziś nie istnieje E - Kościół św. Ducha Benedyktynek na Rybakach - dziś nie istnieje F - Kościół św. Jerzego na Chełmińskim Przedmieściu - dziś nie istnieje G - Ratusz Staromiejski (czytaj tutaj) H - Ratusz Nowomiejski - dziś nie istnieje I - ruiny zamku krzyżackiego (czytaj tutaj) K - Brama Starotoruńska - dziś nie istnieje L - Brama Chełmińska - dziś nie istnieje M - Brama św. Katarzyny - dziś nie istnieje N - Brama św. Jakuba - dziś nie istnieje O - Brama Żeglarska P - Brama Mennicza zamku krzyżackiego Q - Kępa Bazarowa |
||
|
Toruński Średniowieczny Zespół Miejski - podobnie jak krakowski - szczęśliwie przetrwał nienaruszony II wojnę światową, która niemal doszczętnie zrównała z ziemią np. Gdańsk, Warszawę, Elbląg czy Głogów.
Nie znaczy to jednak, że dzisiejszy Toruń pod względem architektonicznym i liczbą zachowanych starych budowli nie różni się od tego Torunia sprzed choćby dwóch wieków. Owszem, miasto w swej strukturze i kilku najważniejszych "dominantach" architektonicznych jest takie samo (m.in. właśnie dlatego zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO), ale jest wiele budowli dziś już nie istniejących w krajobrazie miejskim Torunia, które istniały jeszcze 200 lat temu, i które odzwierciedlały przynależność Torunia do kręgu cywilizacji i kultury północnoeuropejskiej. Zostały one po prostu rozebrane (najczęściej w XIX wieku przez zaborcę pruskiego: gotyckie kościoły (z dawnych 9 kościołów gotyckich do dziś zachowały się tylko 3!), bramy (z dawnych 12 również 3), baszty (z dawnych 54 tylko 9), mury obronne (z dawnych około 3 km tylko około 1 km)), uległy zniszczeniom podczas innych wojen (głównie szwedzkich w XVII wieku i zawieruchom wieku XIX), albo zostały przebudowane (dotyczy to przede wszystkim kamienic mieszczańskich w XIX wieku).  |
||
|
Dzisiejszemu architektonicznemu pięknu Torunia (i tak dużemu, szczerze podziwianemu przez odwiedzających miasto) daleko niestety do dawnego blasku i urody, którą zachwycali się dawni przybysze, pozostawiając swoje opisy, z których chyba najbardziej znany jest ten z XV-wiecznych Roczników Jana Długosza: "Toruń przepięknymi budowlami i dachami z cegły palonej lśniącymi tak znamienity, że nic mu chyba pięknością, położeniem i blaskiem świetnym dorównać nie zdoła".
W drugiej połowie XVI wieku Sebastian Klonowic pisał: "...Toruń budowny i bogaty w cnotę, [jego] wdzięczne winnice, lusthauzy i ogrody śliczne, drzewa rozliczne, świetne jako płomień mury, [miasto] na wszem ozdobne [...] a nad górami szpice i wysokich wież złote makowice, co swemi wierzchy srebrne niebo orzą". Równie wymowny jest opis Fryderyka Chopina z 1825 roku z listu do kolegi, J. Matuszyńskiego: "Jeżeliś Ty mi Twojemi Puławami i zającem strachu chciał narobić, to ja moim Toruniem i zającem, ale pewno większym od Twego, i czterema kuropatwami, którem onegdaj z pola przyniósł, upokorzyć owego niedoświadczonego strzelca zmyślam. Cóżeś widział w Puławach? Cóż? Widziałeś część tylko małą tego, co moje oczy w całości spoglądały. Wszakżeś widział w Sybilli cegiełkę wyjętą z domu Kopernika z miejsca jego urodzenia? A ja widziałem cały ten dom (...) To jest wszystko co Ci o Toruniu napisać jestem w stanie, może więcej opowiem, ale to Ci tylko napiszę, iż największą impressyę, czyli alias wrażenie, pierniki na mnie uczyniły. Widziałem ja, prawda, i całą fortyfikację ze wszystkich stron miasta ze wszelkimi szczegółami, widziałem sławną machinę do przenoszenia piasku z jednego miejsca na drugie, machinę składu jak najprostszego, nader interesującą, którą tam Niemcy zowią Sandmaschine, prócz tego kościoły gotyckiej budowy od Krzyżaków fundowane, z których jeden w 1231 roku zbudowany. Widziałem wieżę pochyłą, tudzież ratusz sławny, który obejrzałem tak zewnątrz jak i wewnątrz, a którego największą osobliwością jest to, iż ma tyle okien ile dni w roku, tyle sal ile miesięcy, tyle pokoi ile tygodni i że cała budowa onego jest jak najwspanialszą, w guście gotyckim. To wszystko jednak nie przechodzi pierników, oj, pierników, z których jeden posłałem do Warszawy...". O piernikach toruńskich tutaj. |
||
|
Dlaczego w Toruniu zachowało się niewiele historycznych kamienic mieszczańskich? Jak to nie zachowało się? Przecież to właśnie w Toruniu znajduje się mnóstwo kamienic gotyckich, także renesansowych i in. Owszem, jednak ten duży stan zachowania, nie jest pełnym, jaki istniał do XIX w., który to okres najbardziej przyczynił się do dewastacji i przekształcenia znacznej liczby stylowych i charakterystycznych dla Torunia i północnej Europy kamienic, które stanowiły o wyjątkowości Torunia.
Wiele obiektów - zwłaszcza kamienic patrycjuszowskich - zostało przebudowanych w XIX wieku. Kolejne oblężenia Torunia w XVIII w. czy cały okres napoleoński 1806-1815, będący jednym z momentów zwrotnych w historii Torunia, nadwyrężają stan budowli, powodują dewastację i upadek kamienic i zabudowy miejskiej w ogóle. Ostrzeliwane miasto, cierpiące głód, brak opału, wody, przymusowe kwaterunki obcych wojsk w kamienicach prywatnych i budynkach publicznych powodowały niszczenie bogatego wyposażenia wnętrz, jak i ogólną dewastację budynków i pogarszanie ich stanu technicznego.
Podupadłe, niektóre wręcz a katastrofalnie, przez dziesiątki lat XVIII i XIX w. kamienice wymagały remontów. Wiązało się to m.in. przebudową fasad - piękne historyczne fasady, ich szczyty, portale i bogate zdobienia gotyckie, renesansowe, manierystyczne, barokowe zostały zastąpione w większości prostymi, często skromnymi fasadami klasycystycznymi, eklektycznymi, pozbawionymi tak charakterystycznych szczytów. Zlikwidowano też tak charakterystyczne dla Torunia i miast południowego pobrzeża Bałtyku przedproża. Niestety zmieniło to znacznie ogólny wizerunek i charakter miasta, którego dotychczasowa architektura związana była z kręgami sztuki niderlandzkiej. Takie same kamienice spotkać można w Gdańsku czy Elblągu. Ponadto toruńskie kamienice w XIX w. z głównie jednorodzinnych w zdecydowanej większości stały się czynszowymi kamienicami z wieloma mieszkaniami: poprzez przekształcanie niemal od stuleci ukształtowanego układu wnętrza (z charakterystyczną wysoką sienią, układem traktowym) wprowadzono podział na wiele odrębnych mieszkań. Wiele z gotyckiego charakteru miasta zginęło także poprzez rozbiórkę licznych bram, baszt i murów miejskich, istniejących jeszcze w drugiej połowie XIX wieku w czystej formie gotyckiej, gdyż przez kolejne stulecia i epoki stylowe nie zostały zazwyczaj przebudowywane. Po rozbiórce na ich miejscu budowano nowe obiekty mieszkalne bądź gmachy użyteczności publicznej. Na szczęście pozostało w Toruniu wiele z minionego ducha miasta, dającego się bez problemu odczuć. Na podstronach tego działu prezentujemy jedynie te z nieistniejących dziś budowli, które miały niegdyś wyróżniającą się formę i duże znaczenie w przestrzeni Torunia. Wśród wymienionych znalazły się także obiekty dziś trwające, ale ze zmienionym wyglądem architektonicznym, pozbawione niektórych elementów (dotyczy to: Ratusza Staromiejskiego, kolegium jezuickiego, poczty głównej, Teatru Horzycy, kilku kamienic). |
Otwórz mapę w dużym oknie
Arkadiusz Skonieczny
Ostatnia modyfikacja 07-02-2019 01:09
