en
POLECAMYDotknij Gotyku w Toruniu
POLECAMYZrób samodzielnie pierniki
POLECAMYZWIEDŹ TORUŃ Z KUFLEM PIWA!
POLECAMYPOZNAJ WIELKĄ TWIERDZĘ TORUŃ

Mokre

Mokre to rozległa dzielnica Torunia położona na północny-wschód od centrum miasta, obejmująca obszar ograniczony od zachodu ulicą Rejtana - Dekerta - Czarlińskiego - Graniczną - Małachowskiego - Wybickiego - Legionów - Żwirki i Wigury - Grudziądzką, od wschodu linią kolejową w kierunku Olsztyna.
Przez cały okres przedrozbiorowy (tj. od roku 1258 do 1793) Mokre należało do Torunia, ponownie w 1906 r. zostało włączone w granice miasta.
Najstarsza część Mokrego rozciąga się równoleżnikowo przez prawie 3 km od ul. Granicznej na zachodzie po dworzec kolejowy Toruń Wschodni na wschodzie. Główną arterią komunikacyjną Mokrego jest ul. Kościuszki, przecinająca je ze wschodu na zachód oraz prostopadła do niej ul. Grudziądzka. Właśnie w okolicach tego skrzyżowania rozciąga się najstarsza, sięgająca 1235 roku część i zarazem centrum Mokrego. Chociaż nie zachowały się tu żadne średniowieczne obiekty i budowle to do dziś nie zmienił się średniowieczny układ szlaków komunikacyjnych (ulic), wokół których Mokre rozwinęło się.
Przez Mokre przepływa Struga Toruńska (zwana też Bachą), a do czasu zasypania w latach 70. XX w. płynęła tu również Mała Bacha (Kleine Bache), w okolicach których w czasach średniowiecza istniały tereny podmokłe, wręcz bagniste; stąd nazwa.
Więcej o Mokrem tutaj
 
i
Jak się tutaj dostać?
Z centrum najlepiej dostać się na Mokre tramwajem linii nr 2, 3 lub 4 (wysiąść na przystanku "Warneńczyka") albo autobusem linii nr 12, 14 lub 28 (wysiąść na przystanku "Kościuszki").
i

Historia Mokrego

Najstarsze ślady osadnictwa na tych terenach datuje się na mezolit (8000-4500 lat p.n.e.).
Pierwsza udokumentowana wzmianka pochodzi z 1230 r., kiedy mistrz krajowy krzyżacki Herman Balk nadał m.in. folwark Mokre biskupowi włocławskiemu.
 
W 1258 r. miasto Toruń otrzymało od biskupa włocławskiego Wolimira las Mokry jako wieczystą dzierżawę za opłatę rocznego czynszu. Ponadto rada miejska zgodziła się, aby zakon krzyżacki zbudował młyn nad rzeczką Bostolz (Struga Toruńska). Odtąd Mokre jest własnością miasta Torunia, leżąc w obrębie jego patrymonium, aż do II rozbioru i włączenia Torunia do Królestwa Prus w 1793 r.
Na tym terenie powstała toruńska wieś Mokre, pojawiająca się w źródłach w 1295 r. Założono ją na prawie chełmińskim, posiadała własną ławę sądową. Wieś składała się z dwóch części: Dużego (okolice ob. ul. Kościuszki, Bażyńskich) i Małego Mokrego (okolice ob. ul. Grudziądzkiej, Warneńczyka). Podział ten trwał od XIV do końca XIX w.

Już w XIV w. wiele gospodarstw i ogrodów tutejszych było własnością mieszczan toruńskich (zarówno patrycjatu (ok. 40%), jak i pospólstwa): staro- i nowomiejskich, a także m.in. konwentu Benedyktynek toruńskich, szpitala św. Jerzego (Kościół św. Jerzego); w Małym Mokrem rozciągały się przede wszystkim ogrody należące zarówno do rzemieślników i kupców, jak i też do ogrodników toruńskich.
Obok ogrodów, sadów i winnic (o winnicach toruńskich w tutaj) w Małym Mokrem, znajdowały się tu też pola uprawne, skupione niemal wyłącznie we wsi Duże Mokre; niemal wszystkie z nich były we władaniu patrycjatu toruńskiego. Na Mokrem były położone najżyźniejsze z okolicznych gruntów, nadające się szczególnie pod uprawę warzyw i łąki. O rozwiniętej gospodarce hodowlanej świadczą wzmianki źródłowe o specjalnym placu dla skupu bydła oraz rzeźni. W późniejszych czasach toruńska rada miejska usilnie popierała rozwijające się tu ogrodnictwo i hodowlę chmielu.

Podczas oblężenia krzyżackiego w czasie wojny trzynastoletniej, wieś Mokre została spalona; również uległa częściowemu spaleniu w czasie wojen szwedzkich w 1629 i 1658 r. W XVIII w., kiedy nastąpił ponowny rozwój osady, Mokre liczyło 924 mieszkańców i było silnym ośrodkiem partactwa (głównie płócienników; partaczami nazywano rzemieślników będących poza organizacją cechową, którzy podejmowali produkcję nielegalnie).
Zagłada Mokrego nastąpiła w 1813 r. w czasie wojny napoleońsko-rosyjskiej, kiedy to przygotowania do obrony miasta spowodowały spalenie wszystkich przedmieść dla oczyszczenia przedpola twierdzy.

Nowy rozwój Mokrego, nie przerywany do dzisiejszych czasów, nastąpił po 1815 r., kiedy osiedlali się tu robotnicy przybyli do prowadzonych w Toruniu prac fortyfikacyjnych (patrz: Twierdza Toruń); całość osiedla dzieliła się wtedy na Nowe Mokre (powstałe w 1815 r.), Mokre, kolonia Mokre i folwark Mokre, zamieszkiwane przez ponad 1000 osób w 1848 r., ponad 5 tys. 20 lat później i ponad 10000 w 1895 r. Około poł. XIX w. rozwijać zaczął się tu też przemysł. Mokre stało się osiedlem robotniczym. Najstarszą fabryką była powstała w 1856 r. spółka dwóch przedsiębiorców, Borna i Schütze (>>>) - zakład budowy maszyn rolniczych, rozbudowany w 1863 r. o odlewnię żeliwa (drugą ówcześnie na obszarze Pomorza i Wielkopolski po odlewni zakładów Schichau w Elblągu). Po 1889 r. oddano dworzec kolejowy Toruń Mokre, od 1959 r. pn Toruń Wschodni.  

Wieś Mokre została włączona w granice Torunia 1.4.1906 r. (po II rozbiorze Polski i włączeniu Torunia do Królestwa Prus uległa zmiana statusu administracyjnego Torunia i dotychczasowe jego terytorium zostało odebrane miastu); w tymże roku Mokre liczyło ponad 12 tys. mieszkańców.
Opracowany ówcześnie plan zabudowy nie wytyczył perspektyw rozwojowych przedmieścia. Dominowała zabudowa chaotyczna, niejednolita i nie uregulowana. Wrażenie chaosu potęgowały liczne bocznice kolejowe oraz przemieszanie zabudowy mieszkaniowej z terenami przemysłowymi, składowymi lub dużymi obszarami upraw ogrodniczych.
W okresie międzywojennym Mokre nadal było dzielnicą zaniedbaną. Co więcej, na peryferiach rozpleniły się szałasy i lepianki bezrobotnych i bezdomnych na Dębowej Górze i Kozackich Górach.

W czasie II wojny światowej na terenie Mokrego Niemcy urządzili obóz przesiedleńczy dla Polaków z Pomorza, przez który przeszło ponad 15 tys. osób. Jedna trzecia z nich zmarła z powodu głodu i chorób. Główną siedzibą obozu były zabudowania dawnej Fabryki Smalcu i Rafinerii Olejów Jadalnych przy ul. Grudziądzkiej (tzw. "szmalcówka" - pod taką też nazwą do historii przeszedł obóz). Po wojnie w tym miejscu powstały zakłady Spomasz, a o obozie przypomina fragment zachowanego muru "szmalcówki" z tablicą pamiątkową. Filią tegoż obozu był obóz przy ul. Bażyńskich, w nieistniejących już dziś zabudowaniach przedwojennej drukarni Stefanowicza.
 
 
 
 
 

Obiekty historyczne na Mokrem

Dawny dom mieszkalny właścicieli fabryki Born & Schütze
 
Dawna fabryka Born & Schütze, widok od ul. Lelewela.
 
Dawna fabryka Born & Schütze, widok od ul. Lelewela.
 
Dom z "pruskiego muru" przy ul. Podgórnej
 
Dom z "pruskiego muru" przy ul. Grudziądzkiej
 
Weranda domu z "pruskiego muru" przy ul. Grudziądzkiej
 
Dawny młyn Richtera, obecnie Centrum Nowoczesności "Młyn Wiedzy"
 
Dawny młyn Richtera
 
Cerkiew prawosławna św. Mikołaja
 
Kościół Chrystusa Króla
 
Kościół Chrystusa Króla, detal
 
Kościół św. Jerzego i Matki Boskiej Zwycięskiej
 
Dawna willa Krauzego
 
• teren dawnej fabryki Born & Schütze (>>>) w obrębie ulic: Grudziądzka, Wybickiego, Wiązowa, Lelewela. Obiekty wpisane do rejestru zabytków.
Fabryka założona w 1856 r., produkująca maszyny rolnicze, od 1863 r. posiadająca odlewnię żelaza (była to wówczas druga odlewnia na terenie Pomorza i Wielkopolski po odlewni zakładów Schichau w Elblągu); w latach 70. XIX w. modernizacja, znaczny wzrost produkcji i zatrudnienia, co związane było z zamówieniami na różne instalacje dla fortów Twierdzy Toruń. W 1886 r. produkcję narzędzi i maszyn rolniczych zastąpiono wytwarzaniem kotłów parowych, w latach 90. XIX w. nastąpiła przebudowa zakładów, co umożliwiło podjęcie produkcji nowych asortymentów: pogłębiarek i koparek ziemnych (za które w 1897 r. zakłady zostały odznaczone przez rząd pruski medalem "za osiągnięcia w przemyśle". Przez cały okres międzywojenny fabryka była w rękach niemieckich, cieszyła się dobrą renomą na rynku krajowym, m.in. wygrała konkurs na naprawę kotłów parowozowych PKP. Niektóre wyroby docierały do innych państw europejskich, do Azji, Afryki. Po II wojnie zakład został znacjonalizowany i nazwany Toruńską Fabryką Kotłów, którą modernizowano i rozbudowywano w latach 1950-1955. Do roku 2000 w obiektach mieścił się zakład "Bumar-Waryński Toruń". Obecnie hale przemysłowe, wpisane w 1997 r. do rejestru zabytków, stanowią teren centrum handlowego.
Więcej tutaj.

zabudowa z "pruskiego muru" - s
pecyficzny, choć zanikający w ostatnich latach nastrój Mokrego (podobnie jak innych dzielnic Torunia) tworzy zabudowa mieszkalna szachulcowa, tzw. pruski mur.
Są to budynki mieszkalne najczęściej 2- i 3-kondygnacyjne, których największe skupisko zachowało się przy ul. Podgórnej, zwłaszcza na jej odcinku między ul. św. Mikołaja a Wiązową (gdzie tworzą malowniczy ciąg pierzei północnej) oraz na ul. Wiązowej, Chodkiewicza, Kordeckiego, Kościuszki. Pochodzą one głównie z 2. poł. XIX w., kiedy taki typ zabudowy zaczął się dynamicznie rozwijać. Budynki takie zamieszkiwane były przede wszystkim przez robotników, zwłaszcza fabryk (np. Born&Schütze, E. Drewitza) oraz robotników budujących obiekty Twierdzy Toruń.
Wiele z budynków posiada rozbudowaną i szczególnie zdobioną drewnianą werandę z charakterystycznymi oramentami ażurowymi. Niestety dziś znaczna część takich zabytkowych domów w wyniku braku właściwej wieloletniej opieki, konserwacji, remontów jest degradowana oraz burzona, aby ustąpić miejsca nowym 'bezdusznym' budynkom lub poszerzanym arteriom, niszcząc tym samym bezpowrotnie dziedzictwo i nastrój miasta.

dawny parowy młyn zbożowy Richtera (obecnie Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy") przy ul. Władysława Łokietka 5 z lat 80. XIX w. Inwestorem był Gustaw Gerson, który w 1881 r. kupił teren rozciągający się od ul. Kościuszki do Strugi Toruńskiej. Miejsce wybrane pod inwestycję zaopatrzone było w dwie istotne rzeczy: rzeczkę, której wody miały napędzać koło młyńskie i bocznicę kolejową dworca Toruń-Mokre.
W latach 80. zaczęto wznosić pierwsze spichlerze i młyn, produkcja ruszyła w 1887 r.
Młyn parowy zbudowano na planie litery „L” połączony z budynkiem kotła (od strony wschodniej), na zapleczu działki znajdował się skład węgla i stajnie, od strony ul. Kościuszki wzniesiono dom z założeniem ogrodowym z wolno stojącym budynkiem gospodarczym i stajnią.
W 1909 r. do południowej ściany młyna dostawiono spichlerz, a w 1916 r. przed jego zachodnią elewacją zbudowano dodatkowy spichlerz, obydwa budynki zaprojektował E. Hoffmann. W okresie międzywojennym dokonano przebudowy i modernizacji kompleksu, które w efekcie zatarły pierwotny wygląd Młyna Parowego Leopolda Rychtera.
Na ścianie budynku od strony ul. Kościuszki znajduje się pomnik martyrologii młynarzy, składający się z 2 tablic oraz znicza w formie koła młyńskiego, odsłonięty w 1967 r. Pomnik poświęcony zamordowanym przez hitlerowców pracownikom młyna, podejrzanym o udział w sabotażu przygotowanym przez Polską Armię Powstania w 1941 r.
Od 2013 r. mieści się tu Centrum Nowoczesności "Młyn Wiedzy".

cerkiew prawosławna św. Mikołaja (ul. Podgórna) - niewielka drewniana świątynia z 1888 r. o charakterystycznej architekturze, z kopułą wieńczącą wieżę, zbudowana dla miejscowej gminy protestanckiej (staroluterańskiej), prawosławna od 1939 r. Parafia toruńska obejmuje też cerkiew w Grudziądzu i Ciechocinku.
W latach 80. XIX wieku gmina staroluterańska zakupiła teren we wsi Mokre, na którym planowała wybudować dom modlitwy dla luteran z okolicy Torunia. Świątynia stanęła przy ul. Podgórnej (Bergstrasse), obecnie stanowi jedyny przykład drewnianego domu modlitwy w Toruniu.
Świątynię wzniesiono wraz z przyległym do niej domem w 1888 r. według projektu miejscowego budowniczego Geittnera, a w XX wieku dodano ganek i wieżę.
Ze względu na obostrzenia fortyfikacyjne nie wzniesiono świątyni murowanej lecz drewnianą, w której architekt nie zastosował popularnej wówczas techniki szkieletowej, ale wybrał pełne deskowanie z lisicami. Pod koniec 1939 r. budynek przy ul. Podgórnej przejął Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, który musiał opuścić zajmowany od lat 20. XX w. zbór Świętej Trójcy na Rynku Nowomiejskim.
Więcej tutaj.

kościół pw. Chrystusa Króla (ul. Kościuszki) - kościół powstał w latach 1929-1930 wg proj. Kazimierza Ulatowskiego (1884-1975), architekta działającego w Toruniu w okresie 1923-1939 i tworzącego tu kilka znaczących z tego okresu budowli.
Kościół zbudowany jest na planie koła z obszerną kopułą zwieńczoną płaską latarnią z górującą kulą i krzyżem. Ścianę frontonu zdobi płaskorzeźba Chrystusa Króla stojącego na kuli ziemskiej, autorstwa Ignacego Zelka (1894-1961), znanego rzeźbiarza działającego w Toruniu od 1920 r. do śmierci. Jego autorstwa są też stacje dorgi krzyżowej wewnątrz kościoła.
Wewnątrz kopuły (o średnicy 30 m i wysokości 22 m) sklepienie kryształowe, podtrzymywane przez 16 filarów doryckich.
Całość stanowi nowoczesną interpretację form rzymskiego Panteonu.
W czasie II wojny światowej był to jedyny kościół w Toruniu, w którym udzielono sakramentu bierzmowania.
Kościół położony jest wśród założenia parkowego o pow. 4 ha.
Więcej tutaj.

• kościół pw. św. Jerzego i Matki Boskiej Zwycięskiej (ul. Podgórna)
Obiekt ten nawiązuje tradycją i wymiarami do średniowiecznego Kościoła św. Jerzego na Chełmińskim Przedmieściu, pomimo dosyć odległej lokalizacji. Po zburzeniu, wówczas ewangelickiego Kościoła św. Jerzego w 1811 roku Rada Miasta i parafia św. Jerzego zobowiązała się do odbudowy kościoła na Mokrem. Obietnica została zrealizowana dopiero na początku XX wieku.

Neogotycko-eklektyczna budowla kościoła ceglana z lat 1904-1907, ożywiona tynkowanymi blendami, nawiązuje do form architektury gotyckiej z czasów krzyżackich. Kościół nieorientowany, z wtopioną od strony północnej kruchtą pod kwadratową 4-kondygnacyjną wieżą oraz węższym i niższym prezbiterium trójbocznie zamkniętym od południa.
Powstały w 1907 roku kościół należał do Ewangelickiej Staropruskiej Unii i objął nieomal wszystkich toruńskich ewangelików, w pięciu swych parafiach w Toruniu. Po II wojnie światowej ludność tego wezwania opuściła miasto, a opiekę nad Kościołem przejęła parafia przy Kościele Chrystusa Króla, która wykorzystywała go do celów duszpasterstwa szkolnego. Kościołowi w 1949 roku dodano wezwanie Matki Boskiej Zwycięskiej. Od 1971 roku jest to kościół parafialny.

 
Wewnątrz sklepienie krzyżowo-żebrowe, wnętrze jednoprzestrzene.
Wyposażenie wnętrza Kościoła jest skromne. Znajduje się tu m.in. kamienna płyta nagrobna Pawła Stranskiego z 1648 r. (osiadłego w Toruniu czeskiego uchodźcy religijnego, profesora Gimnazjum Akademickiego w Toruniu), przeniesiona z dawnego Kościoła św. Jerzego, relikwiarz św. Antoniego z 1888 roku, w prezbiterium mozaikowy obraz głowy Chrystusa Umęczonego, wyobrażenie św. Jerzego w przedsionku oraz obraz przedstawiający ks. Jerzego Popiełuszkę w stylizowaniu jako św. Jerzego walczącego ze smokiem.
Więcej tutaj.
 
Dawna willa Krauzego (ul. Batorego 5) - budynek nawiązujący do formy romantycznego pałacyku, rycerskiej architektury historycznej, powstał w 1903 r. wg proj. Franza Keintje. Wyróżnia go narożna wieża z wysokim dachem czterospadowym, a także bogatym zdobnictwem fasady (boniowanie cokołu, naroży wieży, ozdobne układy geometryczne z cegły licówki).
Więcej tutaj.
 
inne ciekawe architektonicznie obiekty Mokrego
 
   
 

drukuj  poleć artykuł
Ostatnia modyfikacja 18-11-2017 22:31
Booking.com

Twoja wycieczka

W Twojej wycieczce znajdują się miejsca:

    Sonda

    Które miejsca w okolicy planujesz odwiedzić będąc w Toruniu (max 3):