Toruń TOP

Największe atrakcje turystyczne Torunia i okolicy

Jesteś w: Strona główna » Atrakcje turystyczne Torunia » Poza Średniowiecznym Zespołem Miejskim » Bielany

Bielany

Bielany to stara dzielnica Torunia, zlokalizowana w jego północno-zachodniej części, od centrum oddzielona tzw. laskiem bielańskim - zalesionym pasem wydmowym. Znaczną część tej dzielnicy porastają lasy iglaste, przeważnie sosnowe, a więc roślinność sucholubna. Podłoże bowiem stanowią piaski, ukształtowane w charakterystyczne wzgórza wydmowe, których pasmo ciągnie się w kierunku Barbarki i dalej na północny-zachód.

Historia Bielan

Nazwa Bielany pochodzi prawdopodobnie od bielników, w których bielono wosk i płótno.

Od początku istnienia Bielany należały do obszaru patrymonium Torunia (Starego Miasta Torunia). Od XVI wieku z terenu dzisiejszych Bielan, gdzie znajdowało się wówczas kilka zbiorników powierzchniowych, eksploatowano wodę na potrzeby miasta. Ujęcie znajdowało się w pobliżu dzisiejszych zabudowań Toruńskich Wodociągów z XIX w. przy ul. Św. Józefa. Woda była doprowadzana drewnianymi wodociągami aż do początku XIX wieku. Potwierdzeniem tego są m.in. znaleziska archeologiczne w postaci 500-letnich rur sosnowych i dębowych na Bielanach i Chełmińskim Przedmieściu. Tymczasem najstarszy toruński wodociąg pochodzi już sprzed połowy XIV wieku!

W okolicach ob. ul. Św. Józefa / św. Klemesna znajdowało się aż do lat 60. XX w. wzgórze tzw. Wiesiołki (Szubieniczna Góra, oryg. Galgenberg (niem. galgen = szubienica)) - miejsce straceń dla skazanych wyrokiem toruńskiej Rady z obszaru całego terytorium Torunia; funkcjonowało od średniowiecza aż do XVIII w. Karę śmierci przez powieszenie wykonywał zwykle któryś z pomocników kata, a nie kat osobiście.

Tutaj też wg podania zdarzyć się miał fakt uratowania miasta przed Szwedami: W pamiętny dzień 16 lutego r. 1629 miano wieszać, za bezwstydne okradzenie patrycjusza toruńskiego, włóczęgę szwedzkiego, zwanego Szwedką. Skazaniec był już u szczytu drabiny, nad którą wisiała złowroga pętla, i raz jeszcze spojrzał na ziemię, by się z nią na zawsze pożegnać. Nagle krzyknął wielkim głosem: oto ujrzał w kierunku Mokrego liczne wojsko, szykujące się do szturmu. Na krzyk Szwedzi: „Szwedzi idą!” wszyscy rzucili się w popłochu ku bramom miasta, zapominając o biednym straceńcu a myśląc tylko o skutecznem przygotowaniu obrony.
Tak, jeżeli mamy wierzyć dawnym podaniom, dzięki złodziejowi skazanemu na śmierć został Toruń uratowany od niespodziewanego napadu Szwedów. Szturm wojsk szwedzkich odparto, a Szwedkę w uznaniu jego zasługi ułaskawiono.
Niedoszły wisielec długie lata jeszcze żył w Toruniu i błogosławił cudowny traf, który go zaprowadził na Wiesiołki, miejsce kaźni unikniętej szczęśliwie, z wielkim pożytkiem dla miasta. (Marian Sydow: "Najciekawsze osobliwości miasta Torunia z dawnych i nowszych czasów", Toruń 1967). Dla upamiętnienia odparcia ataku szwedzkiego wybito w w 1630 r. mennicy toruńskiej pamiątkowe tzw. talary oblężnicze.

W końcu XVII wieku powstał na terenach świeżo wykarczowanych folwark, który zwał się Bielany. Początki folwarku Bielany wiążą się z osobą kupca Daniela Christofa Janitzena, gdańszczanina osiadłego w Toruniu w 1688 roku, rajcy miejskiego i pocztmistrza królewskiego w Toruniu, który zbudował tutaj swoją letnią siedzibę (Bielański Dwór). Folwark ten został połączony z leżącym nieco na wschód niewielkim folwarkiem Podborowno, należącym od 1638 r. do znanego prawnika i historyka, profesora toruńskiego Gimnazjum Akademickiego - Pawła Stránský'ego (1583-1657); odtąd ten niewielki folwark nazywany był folwarkiem Pawła (Pauleri Vorwerk).

Prowadząca do folwarku Bielany ulica do 1920 r. nosiła nazwę Janitzenstrasse (ob. Grunwaldzka).

Kolonia Bielany (okolice dzisiejszego skrzyżowania ul. Żwirki i Wigury z Szosą Chełmińską) wraz z Nowymi Bielanami (obecnie Osiedle Reja) została włączona w granice miasta w 1900 roku, co było związane z rozwojem gospodarczym i demograficznym Torunia w tym okresie.

W czasie międzywojennym w okolicach ul. Balonowej znajdowała się wojskowa hala sterowcowa (o wymiarach 10 x 25 x 23 m) dla sterowców obserwacyjnych, magazyny balonów, wytwórnie wodoru oraz koszary. Hala dla sterowców zbudowana w 1911 r. była pierwszą na ob. ziemiach polskich taką bazą wojskową, związaną z funkcjami dużej twierdzy, jakie pełnił Toruń, oraz jednym z trzech obiektów na obszarze ob. Polski, mogącym pomieścić tak duże jednostki latające. W 1920 r. utworzono tu polski III Batalion Aeronautyczny, a w 1921 r. Oficerską Szkołę Aeronautyczną (po 1923 r. Szkołę Rezerwy Wojsk Balonowych), później I Batalion Balonowy (1923-1930). Po II wojnie światowej zlikwidowano tę bazę, a halę sterowcową rozebrano w latach 50. XX w.

Najważniejsze i charakterystyczne obiekty Bielan

Fragment fasady Auli Głównej UMK z dużą (7 x 10 m) kolorową przestrzenną kompozycją ze stopu szkła i metalu, symbolizującą firmament niebieski z portretem Kopernika i zegarem słonecznym.

Rektorat UMK

Rzeźba w Głównym Forum UMK przedstawiająca otwartą skięgę z tytułem głównego dzieła Mikołaja Kopernika "De revolutionibus..."

7 czerwca 1999 r. w Auli Głównej UMK Papież Jan Paweł II spotkał się z rektorami wszystkich polskich uczelni, kierownictwem Ministerstwa Edukacji Narodowej, Komitetu Badań Naukowych, Polskiej Akademii Nauk, Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, łącznie 1200 osobami. Było to pierwsze spotkanie Papieża ze światem nauki na świeckiej uczelni polskiej. Główna myśl spotkania nawiązywała do encykliki Jana Pawła II "Fides et ratio", koncentrując się wokół spraw wiary i poszukiwania sensu istnienia w aspekcie badań naukowych (przemówienie papieża tutaj).

Kościół św. Józefa i klasztor Redemptorystów

XIX-wieczne zabudowania wodociągów przy ul. Św. Józefa 37. O możliwości zwiedzania tutaj.

Szczyt zabytkowej wieży ciśnień służy m.in. jako punkt widokowy.

Bielański Dwór, XVIII-wieczna posiadłość Ch. D. Janitzena, ob. hospicjum "Światło".

• Miasteczko akademickie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, zajmuje obszar o powierzchni 82 ha. Zostało zaprojektowane i zbudowane w dużej części z okazji przypadającego w 1973 r. Roku Kopernikańskiego i związanych z tym obchodów 500. rocznicy urodzin patrona najstarszego uniwersytetu w północnej Polsce - Mikołaja Kopernika.

Miasteczko zbudowane zostało w oparciu o projekt zatwierdzony przez rząd PRL w 1967 r., przez zespół architektów Pracowni Urbanistyczno Architektonicznej S-77 pod kierownictwem doc. dr Ryszarda Karłowicza z niezwykłą dbałością o przestrzeń i proporcje. Jest to jedna z najważniejszych realizacji w polskiej architekturze powojennej, pierwszy w Polsce kampus akademicki oparty bezpośrednio na wzorcach zachodnich, którego architektura cechuje się dobrym poziomem modernizmu, a cały układ przestrzenno-urbanistyczno-architektoniczny oparty był na konkretnych założeniach. Kampus UMK jest jedyną w swoim rodzaju realizacją nie tylko w Toruniu, ale także w Polsce; Międzynarodowe Stowarzyszenie Planistów Miejskich i Regionalnych z Holandii w 1991 r. uznało Kampus UMK za jedno z najwybitniejszych dzieł późnego modernizmu w całej Europie.

Niestety na pocz. XXI w. w czasie rozbudowy kampusu władze uniwersytetu dokonały ingerencji i zniweczyły pierwotną czytelną przestrzennie i jednolitą architektonicznie koncepcję urbanistyczną.

Dominantą całego założenia jest Główne Forum usytuowane u wylotu ul. Reja na ul. Gagarina i poprzedzone placem (na pocz. XXI w. zamienionym na parking). Na zespół Głównego Forum składają się budynki Rektoratu, Auli Głównej, Wydziału Chemii i Biblioteki Uniwersyteckiej (posiadającej jeden z najbogatszych księgozbiorów w Polsce).

Główne Forum jest jednocześnie częścią osi północ-południe: dydaktyczno-naukowej. Drugą stanowi oś wschód-zachód: mieszkaniowo-socjalna; obie krzyżują się w postaci Głównego Forum. Oś północ-południe rozciąga się wzdłuż zadaszonej promenady od Rektoratu do Biblioteki i poszczególnych wydziałów. Oś wschód-zachód wzdłuż ul. K. Olszewskiego, zakończona tzw. Małym Forum, grupuje domy i hotele studenckie, stołówkę (zlikwidowaną jednak po 2000 r.), klub Od Nowa, przychodnię lekarską.

Cała ta regularna kompozycja i idea przestrzenna nie jest niestety kontynuowana, a została zakłócona w czasie budowy nowych wydziałów w północnej części osi północ-południe po 2000 r., a zwłaszcza dużego gmachu dla Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska (2006 r., ul. Lwowska 1), który jest budynkiem przytłaczającym i nie nawiązującym do poprzednich w stylu modernizmu, a także odwrócony tyłem do owej osi północ-południe, oraz nowego gmachu dla Wydziału Prawa i Administracji (2000 r., ul. W. Bojarskiego 3), który swoja architekturą jest kolejnym odrębnym obiektem, nawiązującym nie do otoczenia, ale do Harmonijki - dawnej siedziby wydziału w centrum Torunia. Podobnie stylowa architektura domów studenckich została zatracona poprzez ich docieplenia i kolorystykę fasad.

• Stacja wodociągowa "Stare Bielany" z 1894 roku, ul. św. Józefa 37-49. Stacja została wybudowana na terenie dawnego cmentarza rodziny Elsnerów oraz częściowo na terenie folwarku dzierżawionego przez Elsnerów.

Na zespół stacji składają się budynki: studnia zbiorcza (czerpnia dla pomp), dwa podziemne zbiorniki wody o pojemności po 400 m³ z budynkiem komory zasuw, maszynownia z kotłownią, wieża ciśnień ze zbiornikiem o pojemności 400 m³, warsztat, dom mieszkalny (w którym znajdowały się również pomieszczenia biurowe stacji, laboratorium) wraz z budynkiem gospodarczym. Ponadto przy wieży wykopano niewielki staw służący do gromadzenia nadmiaru wody spływającej z zapełnianych zbiorników. W 1954 r. zaniechano używania pomp tłokowych i maszyny parowej, zastępując je pompami wirowymi napędzanymi elektrycznie. Nieczynna maszyna parowa przetrwała do lat 70. XX w., kiedy ta została zdemontowana.

Obiekt jest udostępniony do zwiedzania. Na czterech kondygnacjach wieży oraz w stylowej hali maszyn zorganizowano wystawę poświęconą historii wodociągów toruńskich i zagadnieniom techniki i infrastruktury wodno-kanalizacyjnej miasta Torunia. O możliwości zwiedzania tutaj.

• Kościół św. Józefa i klasztor Redemptorystów - Kościół stanowi Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Budowę klasztoru i tymczasowej kaplicy rozpoczęto w 1926 r. dla Redemptorystów sprowadzonych do Torunia na Stawki w 1920 r. W 1928 r. wprowadzono do kościoła obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, będący kopią obrazu znajdującego się w kościele św. Alfonsa w Rzymie. W czasie II wojny światowej kaplicę i klasztor Niemcy zamknęli i utworzono tu koszary, a dewastacji dopełniły wojska radzieckie w lutym 1945 r. W 1946 r. południowe skrzydło klasztoru zostało odebrane dla Technikum Elektrycznego. W 1959 r. wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła w miejscu rozebranej kaplicy, którego budowe ukończono w 1963 r. W 1967 r. kardynał Stefan Wyszyński koronował obraz Matki Boskiej, którą już w 1962 r. ustanowiono jako patronkę diecezji chełmińskiej (od 1992 r. diecezji toruńskiej).

W 1961 r. doszło tu do tzw. wydarzeń bielańskich - częściowo skutecznej siłowej próby odebrania przez władze komunistyczne kolejnej części klasztoru, w której funkcjonowało Niższe Seminarium Duchowne oraz wywiezienia księgozbioru biblioteki seminaryjnej i klasztornej. Wielu z protestujących wiernych oraz zakonników zostało skazanych i pozbawionych wolności.

• Bielański Dwór z pocz. XVIII w. wraz z zabytkowym założeniem parkowym wokół.

Bielański Dwór (zwany też Białym Dworem, Prezydentówką; ul. Grunwaldzka 64) to dwór barokowy z początku XVIII wieku umiejscowiony w ładnym parku z tegoż okresu, stanowiącym zabytkowe założenie parkowe (wpisany do rejestru zabytków w 1971 roku) o powierzchni około 4 ha, z największym skupiskiem pomników przyrody w Toruniu (13 drzew, głównie dębów).
Była to dawna własność kupca Christopha Daniela Janitzena (1630-1711), osiadłego w Toruniu w 1688 roku, od 1701 roku rajcy miejskiego, dyrektora poczty królewskiej w Toruniu. Nabył on posiadłość Bielany, włączając do niej sąsiednie grunta i budując dwór. Testamentem z 1709 roku zapisał folwark Bielany miastu, po czym, zgodnie z testamentem, dwa razy do roku odbywały się we dworze uczty dla rajców miejskich. Budynek przebudowano w latach 1890, 1919, 1926 i w czasie II wojny światowej, krótko po niej była tu siedziba prezydenta miasta (stąd nazwa Prezydentówka). Od momentu wybudowania Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w latach 60. XX w., teren ten należał do szpitala, będąc równocześnie ogólnodostępną przestrzenią ogrodową, a Biały Dwór służył jako Oddział Foniatryczny szpitala. Obecnie mieści się tu Hospicjum "Światło".
Na terenie parku pośród sędziwych dębów, lip i grabów (najstarsze drzewa w wieku około 250 lat, 13 z nich to pomniki przyrody), znajduje się kamień pomnikowy ku czci Janitzena wystawiony w 1899 roku z fundacji władz miejskich. Przebiegająca obok ul. Grunwaldzka w okresie pruskim i II wojny światowej nosiła nazwę Janitzenstrasse od nazwiska pierwszego właściciela.

• Największy w Toruniu szpital z 1969 roku

Na Bielanach, w miasteczku akademickim, bierze początek Przyrodnicza Ścieżka Dydaktyczna na trasie Bielany-Barbarka-Przysiek-Port Drzewny-Bydgoskie Przedmieście.

Oprac. Arkadiusz Skonieczny

Data publikacji: 17-09-2009