Historia teatru w Toruniu
|
Tradycje teatru w Toruniu sięgają XVI wieku, kiedy to sztuki wystawiały teatry Gimnazjum Akademickiego i kolegium jezuickiego, występujące m.in. w Dworze Artusa.
Teatr gimnazjalny poziomem przewyższał teatr jezuicki. Jednak wzajemna konkurencja wpływała na podnoszenie poziomu. W repertuarze najczęstszą formą były widowiska o tematyce religijnej, zwłaszcza związane z uroczystościami wielkopiątkowymi, bożonarodzeniowymi. Tematyka świecka znajdowała wyraz z inscenizacjach retorycznych o tematyce czerpanej z Antyku. Czasami teatr gimnazjalny zdobywał się na przedsięwzięcia ambitne: komedie i tragedie Plauta, Terencjusza, Seneki. Inscenizowano też utwory alegoryczne i historyczne autorstwa profesorów Gimnazjum Akademickiego. Np. w 1604 roku w gimnazjum wystawiono komedię "Nawrócony Saul", w 1650 w Ratuszu Staromiejskim komedię i tragedię, której tematem było ścięcie króla angielskiego, Karola Stuarta, w 1679 r. tragedie w 5 aktach z chórami greckimi autorstwa profesora Hartknocha, w 1713 roku udramatyzowana kronika Aleksandra Wielkiego wg prorektora Schultza w 10 aktach i 55 scenach ze śpiewami i muzyką, udramatyzowane deklamacje profesora Patera w 1695 r. na cześć zwycięstwa króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Widowiskiem na bardzo wysokim poziomie o niemal operowej formie było przedstawienie o Gedeonie w 1718 r. pełne barokowego przepychu wypełnione muzyką, ariami i kantatami.
Widownią sztuk teatru protestanckiego Gimnazjum Akademickiego był patrycjat miejski i elita władzy w przeciwieństwie do widowni katolickiego kolegium jezuickiego, którą w znacznej mierze byli przedstawiciele szlachty z Ziemi Chełmińskiej i Kujaw oraz duchowieństwo katolickie, w tym diecezjalne z biskupiej Chełmży oraz przedstawiciele pospólstwa toruńskiego. Widowiska kolegium jezuickiego najczęściej wystawiano w kościele św. Janów.
W 1896 roku, a więc już w odmiennej sytuacji politycznej - zaboru pruskiego, założono samodzielny Teatr Prowincjonalny, składający się z 18 osób zespołu polskiego. Pierwsze przedstawienie "Grube Ryby" Bałuckiego wystawiono 22. października tegoż roku; występy tego teatru cieszyły się dużym powodzeniem zarówno w Prusach Zachodnich, Księstwie Poznańskim, jak i Królestwie Polskim; jednak do zawieszenia działalności zmusiły teatr władze pruskie już w 1897 r. Pierwszy teatr miejski działał w budynku wybudowanym w 1829 r. na miejscu rozebranego w 1802 r. dawnego, średniowiecznego Dworu Artusa (budynek ten jednak także rozebrano z powodu złego stanu technicznego i w 1891 r. postawiono obecny Dwór Artusa). Sala teatralna znajdowała się na parterze i mogła pomieścić 500 widzów. Wkrótce jednak okazało się, że liczba ta jest niewystarczająca, dlatego w latach 1865, 1869, 1896 zgłaszano projekty budowy nowego teatru, których jednak nie zrealizowano. Ostatecznie władze miasta podjęły decyzję o budowie w 1899 r., na podstawie której w 1904 r. oddano gmach obecnego Teatru im. Wilama Horzycy, w którym występował zespół niemiecki. Więcej o Teatrze Horzycy tutaj.
W 1887 r. wybudowano na Chełmińskim Przedmieściu (okolice ul. Grudziądzka i Szosa Chełmińska) teatr letni z salą "Wiktoria"; drugą salę teatru letniego wzniesiono w parku ludowym. Na Mokrem natomiast, od 1884 roku występowały zespoły dramatyczne w Kawiarni Wiedeńskiej. Przedstawienia polskie odbywały się także w sali teatralnej Strzelnicy Kurkowego Bractwa Strzeleckiego (przy ul. Przedzamcze, gdzie obecnie mieści się Młodzieżowy Dom Kultury) oraz od 1881 roku w sali Muzeum Towarzystwa Naukowego w Toruniu przy ul. Wysokiej 16.
Po II wojnie światowej, w 1946 r. ulokowano w Toruniu Teatr "Baj Pomorski"; w latach 1945-1946 działał Teatr Domu Żołnierza, 1945-1948 Teatr Harcerza, a w 1950 roku powstał Teatr Lalek "Zaczarowany Świat". W latach 1963-1965 działał w Toruniu Teatr Dialogu, a od 1961 roku Teatr Propozycji. Obie placówki charakteryzowały się przedstawieniami eksperymentalnymi. Ruch teatralny nie ominął także środowiska akademickiego, czego przejawem był istniejący w latach 1953-1955 Studencki Zespół Dramatyczny przy współpracy aktorów zawodowych, w latach 1961-1965 Studencki Teatrzyk Poezji oraz działający w latach 1960-1965 teatrzyk "Scena 59". Obecnie oprócz dwóch najstarszych scen toruńskich (Teatru im. W. Horzycy oraz Teatru Lalek Baj Pomorski), działają także inne zespoły teatralne: Teatr Wiczy (w 2004 r. zorganizował 1. Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Bulwar"), Teatr "Vaska", Akademia Teatru Młodego Aktora przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, teatr Młodyżywiec przy Młodzieżowym Domu Kultury oraz Teatr Lalek "Zaczarowany Świat" (powstały w 1950 r.). W dziejach toruńskiej sceny odnotować też warto występy wielkich sław, m.in. Heleny Modrzejewskiej (1880 r.), Gabrieli Zapolskiej (1886 r.), Stanisławy Wysockiej (1923-1924, 1937 r.), Ludwika Solskiego (1929, 1934 r.), Juliusza Osterwy (1929, 1935, 1936 r.), Kazimierza Junosza-Stępowskiego (1936-1937 r.) i in. |
oprac. Arkadiusz Skonieczny, 2004.12.19
Ostatnia modyfikacja 27-08-2016 01:26
