Toruń TOP

Największe atrakcje turystyczne Torunia i okolicy

Jesteś w: Strona główna » O Toruniu » Toruń nieistniejący » Dwór Artusa

Dwór Artusa

• istnieje w nowej formie
• dawny budynek istniał w okresie 1386-1802
• rozebrany z uwagi na "zły stan techniczny"

• lokalizacja: Stare Miasto, Rynek Staromiejski 6

Czytaj też:

• Dwór Artusa dzisiejszy

• Bractwo św. Jerzego

• Dwór Bractwa św. Jerzego

Widok przed 1802 r. Kliknij aby powiększyć

Istniejący dziś w Rynku Staromiejskim budynek Dworu Artusa pochodzi z 1891 roku i został postanowiony na miejscu poprzedniego, z roku 1386.
Dawny Dwór Artusa - siedziba ekskluzywnego Bractwa św. Jerzego i innych bractw-Ław - należał do najbardziej reprezentacyjnych gmachów w Toruniu (o tradycji Dworu Artusa niżej). Zwłaszcza po renowacji renesansowej w 1626 roku i barokowej w 1701, w swym gotyckim zrębie, prezentował się niezwykle okazale i bogato.
Szerokość Dworu wynosiła ok. 13,5 m (obecny ma 25 m), wysokość ok. 25,5 (tj. do wysokości gzymsu obecnego), długość ok. 25 m w głąb budynku.

Do wnętrza prowadził portal ozdobiony kolumnami jońskimi, którego gzyms flankowały dwie postaci rycerzy w strojach antycznych. Pomiędzy nimi, na osi wejścia, znajdował się okrągły otwór okienny ozdobiony herbem Torunia. Podobnej wielkości okrągłe płyciny znajdowały się po bokach rycerzy i zawierały przedstawienia herbu Prus Królewskich i Królestwa Polskiego (o znaczeniu eksponowania zestawu tych trzech herbów tutaj). Fasadę parteru z dwoma dużymi oknami zdobiło boniowanie. Powyżej fasadę z zachowanymi ostrołukowymi wnękami gotyckimi pokrywały bogate malowidła przedstawiające: na dole: ciąg 22 herbów miast hanzeatyckich, z którymi Toruń utrzymywał rozległe stosunku handlowe w średniowieczu i czasach wczesnonowożytnych (o hanzeatyckim Toruniu tutaj), wyżej w blendach: wizerunki królów polskich od Władysława Jagiełły do Zygmunta III Wazy, pomiędzy oknami trzy wizerunki królów w całej postaci (ci królowie, których chciano najmocniej wyeksponować: Władysław Jagiełło jako zwycięzca Krzyżaków pod Grunwaldem i założyciel dynastii jagiellońskiej, Kazimierz Jagiellończyk jako władca, który wydał Toruniowi niezwykle ważne tzw. przywileje kazimierzowskie, za panowania którego Toruń i Prusy Królewskie stały się częścią Polski, wreszcie Zygmunt III Waza jako władca, aktualnie wówczas panujący; o pobytach królów polskich w Toruniu tutaj) oraz wyżej w blendach: postaci alegoryczne cnót i bohaterów antycznych, rycerzy.
Szczyt, flankowany smukłymi wieżyczkami narożnikowymi z latarniami i baniastymi hełmami, zdobiło malowidło św. Jerzego na koniu pod złotą kulą, symbolizującą słońce.

Wewnątrz parter budynku zajmowała wielka sala wysokości 6 i ¹/₃ m o 6 przęsłach wspartych na 2 kolumnach, nad którą znajdowała się zbrojownia i inne pomieszczenia. W poszczególnych miejscach sali znajdowały się ławy bractw-członków Dworu Artusa.
Przy wschodniej ścianie (na lewo od wejścia) znajdowała się Ława św. Jerzego - najstarsza i arystokratyczna spośród całego 'stowarzyszenia arturiańskiego'. W 1503 roku na tej ścianie wykonano malowidło przedstawiające św. Jerzego walczącego ze smokiem. Wykonanie go powierzono mistrzowi Anthoniusowi z Wrocławia. Scena walki odbywała się na tle pejzażu z widokiem Torunia i zamku krzyżackiego (wówczas już nieistniejący). Był to więc najstarszy znany dziś widok miasta.
Przy zachodniej ścianie (na prawo od wejścia) znajdowała się Ława św. Rajnolda - bractwa żeglarzy i właścicieli szkut. Na ścianie znajdowała się statua przedstawiająca św. Rajnolda w pełnej zbroi oraz malowidło ścienne wyobrażające tegoż świętego z mieczem, na którego czubku zatknięta była głowa Karlmanna, którego święty zabił. Na ścianie tej wisiały też zbroje turniejowe.
Pośrodku sali znajdowała się Ława Mariacka - właścicieli okrętów i kupców-hurtowników, głównie zbożowych. Z tą Ławą związane było malowidło na południowej ścianie, przedstawiające scenę Hołdu Trzech Króli, wykonane również przez mistrza Anthoniusa w 1504 roku. Na ścianach wisiały też kobierce, półki na naczynia (talerze, kufle, dzbany, kielichy, cynowe wilkomy i srebrne puchary) i obrusy, poroża jeleni; stały drewniane szafy oraz zbroje turniejowe. Na ścianie północnej, a więc od strony Rynku, znajdowało się malowidło św. Katarzyny.

Sala posiadała także emporę muzyczną (chór dla muzykantów) oraz kominek. Ze sklepień spuszczano wielkie koliste świeczniki.
W 1455 roku Rada miejska poleciła przetopić wszystkie srebra z kościołów i z Dworu Artusa na potrzeby finansowania wojny trzynastoletniej. Szybko jednak uzupełniono wyposażenie.

Budynek uległ niemal całemu wypaleniu w 1703 roku, w czasie oblężenia szwedzkiego podczas wojny północnej.
Został rozebrany w 1802 roku i zastąpiony nowym w 1829 roku, który dodatkowo powiększono o sąsiednią kamienicę. Po rozwiązaniu Bractwa św. Jerzego w 1842 roku gmach został przeznaczony na teatr miejski (występował tu m.in. Henryk Wieniawski w 1879 roku). Budynek ten z powodu pękania ścian rozebrano, po czym w 1891 roku postawiono gmach obecny.

Jeden z niewielu zachowanych elementów wyposażenia dawnego toruńskiego Dworu Artusa: kafel figuralny z wyobrażeniem Dawida z harfą, 2. poł. XVI w., pierwotnie malowany i złocony

Kafel podobny jak wyżej, z przedstawieniem Samsona, 2. poł. XVI w., pierwotnie malowany i złocony

Puchar z łupiną orzecha kokosowego, ok. 1665 r., z wyposażenia Dworu Artusa

Król Jan Olbracht w czasie dłuższego pobytu w Toruniu (1494-1495) urządzał tu wieczorne zabawy z udziałem żon i córek rajców miejskich. W budynku obradowały też niektóre sejmiki pruskie. Ponadto w Dworze gościli królowie polscy, szwedzcy, pruscy, wielcy mistrzowie krzyżaccy, carowie rosyjscy oraz przedstawiciele Hanzy i zamorscy kupcy.

19. października 1466 roku w Dworze Artusa miało miejsce jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski: został zawarty drugi pokój toruński, między Polską, a państwem krzyżackim, kończący wojnę trzynastoletnią. Na mocy pokoju Polska odzyskała zachodnią część państwa krzyżackiego (Prusy Królewskie z tzw. wielkimi miastami pruskimi (Toruniem, Gdańskiem, Elblągiem), tj.: Pomorze Gdańskie z Gdańskiem (dostęp do Bałtyku), Ziemię Chełmińską z Toruniem, Żuławy z Malborkiem i Elblągiem), która początkowo miała autonomię oraz Warmię; wschodnia część (późniejsze Prusy Książęce) stała się lennem Polski.

W piwnicach Dworu w 1568 roku założono pierwszą toruńską oficynę drukarską (patrz: Drukarnie i drukarstwo toruńskie).
Tutaj, po tumulcie toruńskim w 1724 roku przez 30 lat protestanci odprawiali swoje nabożeństwa, zanim w 1756 roku zakończyli budowę nowego zboru (obecnego Kościoła Ducha św.).

Tradycja arturiańska w Toruniu

Dwory Artusa powstawały na terytoriach związanych z Krzyżakami. Były jednym ze sposobów organizowania się patrycjatu odczuwającego potrzebę nobilitacji i nawiązania do tradycji rycerskich i podkreślenia wyróżnienia, odrębności od reszty społeczności miejskiej - bogatych i średniozamożnych kupców i rzemieślników.