en
POLECAMYDotknij Gotyku w Toruniu
POLECAMYZrób samodzielnie pierniki
POLECAMYZWIEDŹ TORUŃ Z KUFLEM PIWA!
POLECAMYPOZNAJ WIELKĄ TWIERDZĘ TORUŃ

Zabytki i atrakcje Chełmna

Widok na rynek z ratuszem z wieży kościoła farnego. W głębi podominikański kościół św. Piotra i Pawła. Kliknij aby powiększyć.
i
 

Ratusz

Rynek 1
 
Ratusz chełmiński, zbudowany w latach 1567-1572 z wykorzystaniem budowlni gotyckiej, należy do najpiękniejszych zabytków renesansu w Polsce. Uważany jest za przykład najdalej na północ sięgających wpływów renesansowej architektury Polski południowej.
Pierwotny ratusz średniowieczny był budynkiem jednopiętrowym z wolnostojącą czworoboczną wieżą. W 2. poł. XVI w. dokonano jego przebudowy do formy obecnej. Szczególną ozdobą stała się wtedy wysoka attyka, wieńczący wieżę hełm i zegar z mechanizmem wydzwaniającym wykonany po 1589 r. przez zegarmistrza toruńskiego, G. Wilhelma.
Kolejnej przebudowy dokonano w 1887 r., kiedy to  nadbudowano II piętro i w attyce wykuto otwory okienne. Na zewnętrznej, zachodniej ścianie ratusza znajduje się, przeniesiony w tym okresie z kościoła farnego tzw. pręt chełmiński - miara długości 4,325 m z podziałem na mniejsze jednostki, obowiązująca we wszystkich miejscach lokowanych na prawie chełmińskim.
Dawniej w ratuszu znajdowała się siedziba Rady i Ławy miejskiej, a także sala wagi, izba letnia, archiwum, sala sądowa.
Ratusz mieści obecnie Muzeum Ziemi Chełmińskiej, gdzie poza ekspozycjami dot. historii Chełmna i Ziemi Chełmińskiej, prezentowane są oryginalne wnętrza, ich funkcje i wyposażenie.
Zwiedzanie z przewodnikiem: informacje tel. 56 621 02 32, e-mail
   
Widok z wieży ratuszowej
 
Świecznik w farze chełmińskiej
 
Relikwiarz św. Walentego został wykonany w 1630 r. przez złotnika toruńskiego Wilhelma de Lassensy.
 

Kościół farny Wniebowzięcia NMP

ul. Toruńska / Szkolna
 
Monumentalny, trzynawowy kościół gotycki o założeniu halowym z wydzielonym prezbiterium prosto zamkniętym i dwiema kwadratowymi wieżami w fasadzie zachodniej, z których południowa zbudowana jedynie do połowy planowanej wysokości. Do wnętrza prowadzi m.in. portal główny o ornamentyce roślinnej i figuralnej.
Wnętrze nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, w części wieżowej gwiaździstymi.
Kościół budowano w latach ok. 1280-1320, co jest okresem niezwykle krótkim jak na warunki średniowiecza, gdyz inne podobne budowle wznoszono dłużej. Jednak tutaj tempo prac pozwoliło na stworzenie budowli bardzo jednolitej architektonicznie, bez większych zmian koncepcji budowli (jedynym niedokończonym elementem jest wieża południowa).
Kościół powstał w latach największego rozkwitu Chełmna, który już później nigdy się nie powtórzył, i jest dziś najcenniejszym zabytkiem miasta i jednym z najcenniejszych w Polsce.
 
Z wyposażenia największą ciekawość turystów, poza ołtarzem i relikwiami św. Walentego - patrona zakochanych - budzi także świecznik w kształcie głowy jelenia z XVII w., który stanowi osobliwy wilgotnościomierz.
Inne obiekty godne uwagi to m.in.: gotycka chrzcielnica z poł. XIII w., płyta nagrobna Lamberta Longusa zm. 1319 r., fragmenty polichromii gotyckich z XV w., gotyckie rzeźby naturalnej wielkości 11 apostołów z 1. poł. XIV w. na konsolach filarów międzynawowych (stanowiły one wzór dla późniejszych podobnych wykonań w kaplicy zamkowej w Malborku, w katedrze w Królewcu oraz w kościele parafialnym w Brodnicy), gotycka polichromia z ok. 1400 r. w prezbiterium z przedstawieniem Ukrzyżowania, Chrystusa na Tronie, Męczeństwa św. Apolonii, Śmierć św. Franciszka, kaplica Mariacka z 1560 r. z cudownym obrazem Pietà Chełmińska z 1656 r. Pierwotny wizerunek Matki Boskiej Chełmińskiej powstał prawdopodobnie w XIII-XIV w. i był umieszczony na Bramie Grudziądzkiej, skąd został przeniesiony do kościoła farnego w 1649 r.; tutaj jednak miał ulec zniszczeniu w czasie potopu szwedzkiego 1655-1660, po czym ufundowano obraz obecny. W 1754 r. obraz został koronowany, a corocznie 2 lipca odbywają się uroczystości odpustowe, będące świętem całego miasta.
Zwiedzanie z przewodnikiem: informacje tel. 66 00 61 352, e-mail.
   
Widok kościoła od strony dziedzińca klasztornego
 
Manierystyczny portal z 1619 r. jest ozdobiony m.in. ornamentem okuciowym, mniej spotykanym w Chełmnie, bardziej w Toruniu czy Gdańsku
 

Kościół św. Janów i klasztor pocysterski (pobenedyktyński)

ul. Dominikańska / Klasztorna
 
Od początku miasta (poł. XIII w.) istniała w tym miejscu rezydencja krzyżacka (właściwy zamek był w Starogrodzie). Prawdopodobnie jeszcze przed 1266 r. sprowadzono tutaj cysterki, którym miasto rok później przekazało 4 parcele budowlane przy drewnianych jeszcze wtedy umocnieniach miejskich wraz z bramą miejską (Merseburską). W XV w. (przed 1483 r.) cysterki zmieniły reguły zakonne na benedyktyńskie, gdzie jedną z przełożonych była siostra Mikołaja Kopernika - Barbara. Od 1579 r. przełożoną klasztoru była Magdalena Mortęska, która założyła tu szkołę żeńską, jedną z najbardziej znanych i postępowych w Polsce, także bibliotekę klasztorną; klasztor stał się wówczas ostoją polskości i ośrodkiem kultury.
W 1821 r. władze Królestwa Prus dokonały kasaty zakonu, a wkrótce (1825 r.) klasztor objęły siostry Miłosierdzia (do dziś).
 
Z całego zespołu klasztornego na specjalną uwagę zasługuje kościół św. Janów (Chrzciciela i Ewangelisty) z 1. poł. XIV w. Po kościele farnym jest on najcenniejszym zabytkiem Chełmna.
Kościół salowy z prezbiterium pięciobocznym (trójbocznie zamkniętym), nad szczytem zachodnim prostokątna wieżyczka.
Do wnętrza z dziedzińca prowadzi manierystyczny, bogato zdobiony portal piaskowcowy z 1619 r. Wnętrze jest bogato wyposażone głównie z okresu działalności Mortęskiej, a uwagę zwraca wsparta na rzędzie filarów wydatna empora - chór dla zakonnic - powodująca, że wnętrze w części nawowej jest dwupiętrowe. W prezbiterium wysokiej klasy ołtarz główny o bogatej konstrukcji z przełomu XVI i XVII w.; w kaplicy północnej (Marii Magdaleny) m.in. płyta nagrobna Arnolda Lieschorena wykonana po 1275 r. we Flandrii i stamtąd sprowadzona - najstarszy zachowany nagrobek na Ziemi Chełmińskiej; epitafium pamięci zmarłych zakonnic z 1599 r ze sceną Wskrzeszenia Łazarza, dzieło warsztatu gdańskiego lub toruńskiego; między kaplicą a ołtarzem głównym obraz Pietà z kręgu wybitnego malarza toruńskiego, Bartholomäusa Strobla; w kaplicy południowej (św. Antoniego) m.in. ołatrz św. Wincentego a Paulo, w którego antependium do niedawna znajdowały się reliwie bł. Jana z Łobdowa (z Torunia) franciszkanina, przeniesione w XIX w. z franciszkańskiego kościoła św. Jakuba i Mikołaja po kasacie klasztoru.
   
 

Kościół św. Jakuba i Mikołaja (pofranciszkański)

ul. Franciszkańska
 
Franciszkanie zostali sprowadzeni do Chełmna w 1258 r.; zakon skasowano w 1806 r., a kościół w latach 1828-61 był zamknięty, następnie służył jako szkolny dla gimnazjum, zbudowanego w miejscu rozebranego w 1. poł. XIX w. klasztoru.
Kościół trójnawowy o układzie halowym, z prosto zamkniętym prezbiterium i wysmukłą sygnaturką, w górnej części ośmioboczną; od strony wschodniej i zachodniej efektowne szczyty schodkowe, bogato rozczłonkowane. Kościół jest czołowym przykładem architektury franciszkańskiej w Polsce.
Wewnętrz sklepienia krzyżowe w prezbiterium i gwiaździste w nawach. Kościół ogołocony z pierwotnego wyposażenia w XIX w. Ołtarz wielki pseudogotycki z XIX w.
   
 

Kościół św. Piotra i Pawła (podominikański)

ul. Kościelna
 
Kościół z przełomu XIII i XIV jest zaliczany do najstarszych na Ziemi Chełmińskiej. Budowla bazylikowa z bogatym szczytem schodkowym w fasadzie zachodniej pięknie zamyka ul. Dominikańską. Kościół trójnawowy, bazylikowy z trójbocznie zamkniętym prezbiterium.
Pierwsza wzmianka o dominikanach w Chełmnie pochodzi z 1244 r. i jest to jednocześnie początek budowy klasztoru i prezbiterium kościoła. Korpus pierwotnie jednonawowy rozbudowano w 1311 r. i następnie do 1371 r. z dodaniem drugiej nawy od południa. W XVII w. po pożarze przebudowany na bazylikowy (podniesiono nawę główną). W 1829 r. dokonano kasaty klasztoru, odkąd do 1945 r. kościół użytkowany był przez protestantów. Po pożarze budynku klasztornego w 1830 r. rozebrano go. W 1883 r. dobudowano kruchtę przy fasadzie zachodniej.
Wewnątrz nie zachowało się oryginalne wyposażenie, bowiem po przejęciu przez protestantów zostało usunięte. Uwagę zwraca  w posadzce prezbiterium gotycka płyta nagrobna Heidenreicha, pierwszego biskupa chełmińskiego.
   
 

Kościół Ducha Św.

ul. Wałowa / Toruńska
 
Mały gotycki kościół poszpitalny z XIII-XIV w., fundacji Krzyżaków, podobnie jak szpital, który stanowił raczej rodzaj przytułku. W 1694 r. został objęty przez sprowadzone do Chełmna siostry Miłosierdzia, które przystosowały dawny szpital-przytułek na klasztor; w 1825 r. przeniosły się do klasztoru pocysterskiego przy kościele św. Janów. Budynek szpitala, znajdujący się od południowej strony kościoła rozebrano. Kościół od 1806 r. nie jest użytkowany do celów kultowych.
Kościół salowy z czworoboczną wieżą od zachodu, bogato zdobiona blendami.
Wewnątrz drewniane sklepienie beczkowe, na ścianie malowidła ścienne ze scenami Zwiastowania, Nawiedzenia i Ostatniej Wieczerzy z XVI w.
   
 

Kościół św. Marcina

ul. Toruńska
Ranga zabytku:
 
Mały kościół gotycki z 1. poł. XIV w., po raz pierwszy wzmiankowany w 1421 r. Jednonawowy, salowy. Mimo niewielkiej skali reprezentuje dobry przykład proporcjonalnej i starannie opracowanej gotyckiej architektury sakralnej.
Wnętrze przekształcone w XVII i XIX w.
Od XIX w. nie używany do celów kultowych.
   
Widok od strony zewnętrznej, z wyraźną różnicą między częścią gotycką - ceglaną i częścią manierystyczną - otynkowaną.
 

Brama Grudziądzka

ul. Grudziądzka
 
Budowla powstała ok. 1609 r. w wyniku przebudowy i rozbudowy bramy gotyckiej z XIII-XIV w. Dobudowano wówczas od zewnętrznej strony (w miejscu gotyckiego przedbramia) renesansową kaplicę i otynkowano. Wieńczy ją manierystyczny szczyt w formie niderlandzkiej. Na fasadzie  w niszy znajduje się otoczona kultem rzeźba Matki Boskiej Chełmińskiej (rekonstrukcja oryginału z XVII-XVIII w. zniszczonego w 1945 r.).
Pierwotnie w kaplicy bramnej znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej Chełmińskiej (Pietà Chełmińska), do którego odbywały się pielgrzymki. W 1649 r. przeniesiono go do kościoła farnego.
Od zawsze była to główna brama miejska, broniąca głównego i nie chronionego warunkami naturalnymi wjazdu do Chełmna.
   
 

Brama Merseburska

(ul. Dominikańska)
Znajduje sie w obrębie klasztoru przy kościele św. Janów. Pierwotnie stanowiła zamknięcie ul. Merseburskiej, będącej przedłużeniem ob. ul. Dominikańskiej, jednak już w końcu XIV w. utraciła swoją funkcję i została przebudowana na basztę. Obecnie urządzona jest tu kaplica.
   
 

Mury obronne

Ranga zabytku:

Mury obronne są dzisiaj dumą Chełmna i jednym z jego wyróżników, bowiem zachowały się niemal w pełnym obwodzie (2,3 km). Wprawdzie zbudowano tutaj tylko pojedynczą linię murów, bez międzymurza i fosy (fosa istniała jedynie od strony wschodniej i zachodniej), to jednak sama lokalizacja miasta na wzniesieniu podnosiła walor obronny.
Ceglane mury zaczęto wznosić przed 1267 r., podwyższając je w XIV w. i następnie dzięki przywilejowi króla Zygmunta Augusta w 1563 r., kiedy to zamurowano czytelne jeszcze do dziś blanki.
W ciągu murów znajdowało się ok 25 baszt i wież obronnych oraz 7 bram. Do dziś zachowały się 23 baszty i 2 bramy (w tym Merseburska przekształcona i nie pełniąca swej funkcji).
       
Baszta Prochowa w ciągu murów, widok od zewnątrz
 

Baszty

Pierwotnie w ciągu murów obronnych istniało 25 lub 27 baszt (zachowały się 23), z czego 18 na rzucie prostokąta wysuniętego przed linię murów, pozostałe na planie okręgu.
Rozmieszczenie baszt nie jest regularnie, było dostosowane do stopnia zagrożenia danego odcinka murów.
 Baszta Prochowa
ul. Klasztorna / 22 Stycznia
Na planie prostokąta, pierwotnie była otwarta od strony miasta (bez czwartej ściany). Proawdopodobnie w XV w. została przeznaczona na składnicę prochu i wówczas zamknięto czwartą ścianą oraz znacznie podwyższono. Od 1983 r. jest udostępniona do zwiedzania od 1 czerwca do 31 sierpnia.
 Baszta Panieńska
Al. 3 Maja
Podobnie jak Prochowa, ta też zbudowana jest na planie prostokąta jako typowy element obronny miasta. Obecnie siedzibę tu ma Zastęp Rycerski z Chełmna.
   
 

Wieża Mestwina

(ul. Dominikańska)
 
Znajduje się w obrębie klasztoru przy kościele św. Janów. Stoi przy obwodowym murze obronnym i łączy sie funkcjonalnie z zachowanym skrzydłem klasztoru, do szczytu którego przylega (sam budynek klasztorny z 1. poł. XIV w. został znacznie przebudowany w XIX w., z czego w najbardziej oryginalny jest szczyt zachodni ozdobiony blendami i sterczynami).
Wieża pochodzi z 2. poł. XIII w. i jest najprawdopodobniej częścią dawnej rezydencji krzyżackiej. Jednocześnie jest nielicznym przykładem wieży mieszkalnej. Nie była to część zamku krzyżackiego, bo komtur chełmiński rezydował na zamku w Starogrodzie.
Główna sala o sklepieniu krzyżowo-żebrowym znajduje się na I piętrze.
   
 

Planty

Tzw. Stare Planty to najstarszy park chełmiński, założony w 1825 r. z inicjatywy ówczesnego burmistrza miasta, Ludwika Halmhubera. Zajmuje powierzchnię 3,64 ha, położony przy ul. Stare Planty, tuż za północnym fragmentem murów miejskich.
Natomiast w 1835 r. utworzono tzw. Nowe Planty w miejscu fosy przed zachodnim odcinkiem murów. Jest to obszar urozmaicony krajobrazowo, rozciągnięty na różnych poziomach terasowych, ozdobiony dywanami kwiatowymi. Tutaj również znajduje się kapliczka "przy studzience", która została pobudowana na miejscu źródełka, z którego woda wg legendy miała uzdrowić niewidome dziecko. Jest to oryginalne miejsce kultu Matki Boskiej Chełmińskiej. Tutaj także zakochane pary mogą zrobić pamiątkowe zdjęcie siedząc na ławeczce zakochanych.
   
 

Dawna Akademia Chełmińska

ul. Szkolna 6
 
Akademia w Chełmnie powołana została w 1386 r. staraniem Krzyżaków, na podstawie przywileju papieża Urbana VI jako filia Akademii Bolońskiej. Jednak nie podjęła działalności.
Nowy akt fundacyjny wydał w 1434 r. cesarz Zygmunt Luksemburski, jednak dopiero w 1473 r. roku rozpoczęła działalność i to nie jako uniwersytet, lecz jako schola particularis (szkoła średnia), prowadzona przez Braci Wspólnego Życia sprowadzonych do Chełmna z Niderlandów (miasto było zbyt słabe ekonomicznie, aby udźwignąć ciężar utrzymania uniwersytetu). Akademia została zamknięta w 1539 r. Więcej tutaj.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu niektórzy historycy uważali, że w tej szkole nauki pobierał Mikołaj Kopernik, jednak ostatecznie badania to wykluczyły, potwierdzając przeduniwersyteckie wykształcenie Kopernika w toruńskiej szkole przy kościele św. Janów, która zresztą stała na wysokim poziomie i posiadała bnogato wyposażoną bibliotekę.
Zachowany budynek pochodzi z okresu baroku, ale nie ma widocznych cech stylowych. Był wielokrotnie przebudowywany, a w 1. poł. XIX w. nawet obniżony o jedną kondygnację.
     
Fragment dawnego zwieńczenia portalu kamienicy Cywińskich z płaskorzeźbą Zwiastowania, inskrypcją i dwoma gmerkami po bokach.
 

Zabytkowe kamienice mieszczańskie

W Chełmnie nie ma zachowanych budynków o widocznych i czytelnych cechach stylowych gotyckich, renesansowych. W niektórych tylko kamienicach występują w piwnicach i ścianach relikty murów gotyckich, co świadczy, że budownictwo mieszczańskie nie rozwinęło się tu na dużą skalę. Do kamienic, które zawierają w sobie ślady gotyckie należą domy: tzw. kamienica Cywińskich, Rynek 5/6, Rynek 21, ul. Grudziądzka 18.
Nieco jest domów z okresu baroku, jednak o bardzo skromnych cechach stylowych i dużej przeciętności.
 Kamienica Cywińskich (ul. Rycerska 2 / Rynek)
To jedyna kamienica mieszczańska, która posiada elementy świadczące o dawnej architekturze. Fasada jej została przebudowana i uproszczona w XIX w., a jedynym widocznym śladem renesansowym są elementy wystroju kamieniarskiego dawnego portalu z 1570 r. fundacji Melchiora Cywińskiego (Melcher Cziwinski), właściciela kamienicy.
 Kamienica barokowa (ul. Grudziądzka 36)
To najefektowniejszy dom barokowy w Chełmnie, wzniesiony na murach kamienicy gotyckiej z XV-XVI w. Budynek 1-piętrowy, czteroosiowy.


Zabytki i atrakcje turystyczne w Chełmnie

drukuj  poleć artykuł
Ostatnia modyfikacja 09-01-2018 00:49
Booking.com

Twoja wycieczka

W Twojej wycieczce znajdują się miejsca:

    Sonda

    Które miejsca w okolicy planujesz odwiedzić będąc w Toruniu (max 3):