Konfraternia Artystów
16 grudnia 1920 r. z inicjatywy malarza Juliana Fałata (1853-1929) oraz pisarza, krytyka literackiego Artura Górskiego (1870-1959) powstała Konfraternia Artystów - zrzeszenie twórców i działaczy kulturalnych, których głównym motywem była "odbudowa życia umysłowego i artystycznego w Toruniu i województwie pomorskim", "popieranie i krzewienie sztuki rodzimej" na włączonym do porozbiorowej Polski Pomorzu poprzez wystawy dzieł sztuki, teatr, muzykę itp.
Konfraternia była najważniejszym ośrodkiem integracji toruńskiego i pomorskiego środowiska artystycznego; była skupieniem cyganerii artystycznej oraz grupą opiniodawczą w sprawach sztuki i wyrażającą potrzeby kulturalne.
Konfraternia prężnie działała do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie, w wyniku zdegradowania Torunia do roli miasta powiatowego na rzecz Bydgoszczy (więcej o tym tutaj) nie została odtworzona.
Spotkania konfratrów i fratrów (zapraszanych gości) odbywały się w siedzibie - piwnicach Ratusza Staromiejskiego (fot. z 1935 r.)
Po powrocie Pomorza do Polski na mocy ustaleń traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r., region ten stał się obiektem wzmożonego zainteresowania licznych polskich twórców i kręgów intelektualnych z innych regionów kraju. Niektórzy z nich decydowali o osiedleniu się na Pomorzu, często z misją "upowszechniania kultury narodowej polskiej". Z taką myślą przybywali do Torunia, jako stolicy województwa pomorskiego, artyści z różnych stron Polski, także z zagranicy. Wśród nich wspomniany Julian Fałat, przybyły tu wraz z armią polską gen. Józefa Hallera (>>>). W poł. 1920 r. osiedlił się w Toruniu Artur Górski - jeden z promotorów Młodej Polski, później zamieszkali tu m.in. malarz, poeta liryczny Józef Ruffer (1878-1940), malarz, rzeżbiarz, pedagog Felicjan Szczęsny Kowarski (1890-1948), malarz Eugeniusz Przybył (1884-1965), malarz Eugeniusz Gros (1878-1947), filozof Roman Ingarden (1893-1970) i inni.
W Juliana Fałata mieszkaniu, które nabył w kamienicy przy placu Teatralnym 42 (dziś ul. Fosa Staromiejska 28) odbywały się pierwsze towarzyskie spotkania kręgów artystycznych, malarzy i pisarzy.
Pomysł zrzeszenia cyganerii artystycznej w postaci Konfraterni Artystów nawiązywał niewątpliwie do tradycji Krakowa, którą znali nie tylko Fałat i Górski, ale inni założyciele, studiujący niegdyś w Krakowie. Wśród nich byli ponadto: lekarz, działacz społeczny, bibliotekarz, pierwszy prezydent Torunia porozbiorowego Otto Steinborn (1868-1936), publicysta i polityk Karol Popiel (1887-1977), architekt, bibliofil Mieczysław Nawrowski (1886-1941), inspektor szkolny, recenzent teatralny Stanisław Riess (1879-1940), malarz Zenon Nowakowski (1886-1961).
Szczególnie jednak Artur Górski wielokrotnie wskazywał na podobieństwa między Toruniem i Krakowem i twierdził, że tradycje kopernikowskie i "cicha mowa wieków" stwarza w Toruniu atmosferę sprzyjającą naukowym i artystycznym przedsięwzięciom.
Z Konfraternią związali się również na długie lata przybyli do Torunia: malarz Ignacy Mazurek, rzeźbiarz Ignacy Zelek, kompozytor Zygmunt Moczyński, bibliotekarz i historyk kultury Zygmunt Mocarski, od 1923 r. dyrektor Książnicy Kopernikańskiej. W późniejszym czasie członkami Konfratetni byli też m.in. historyk sztuki Gwido Chmarzyński, kompozytor Marceli Popławski, architekt Kazimierz Ulatowski, architekt, urbanista, historyk architektury Ignacy Tłoczek.
Członkowie zarządu Konfraterni Artystów w Toruniu. Widoczni m.in. Zygmunt Mocarski, Eugeniusz Gros, Otton Steinborn (siedzi z brodą), I. Mazurek, Leopold Jarosławski, 1935 r.
W czwartkowych wieczorach w Konfraterni uczestniczyli również aktorzy, przedstawiciele władz miejskich i wojewódzkich. Podejmowano różne tematy dyskusyjne - m.in. o tendencjach w malarstwie, teatrze, prądach w sztuce, nowych formach w rzeźbie, prowadzone były wieczory autorskie z udziałem np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Tymona Niesiołowskiego.
Poza tym działalnia Konfraterni skutkowały różnymi inicjatywami kulturalnymi i powołaniem nowych instytucji kulturalnych, np. Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego (18 marca 1921 r.), z którego inicjatywy z kolei utworzono 1 września tegoż roku Konserwatorium Muzyczne (od 1925 r. o statusie uczelni wyższej) oraz 8 maja orkiestrę symfoniczną (wkrótce rozwiązaną z powodów trudności finansowych, odtworzoną jednak 22 kwietnia 1936 r.), dla której niedługo przed wybuchem II wojny światowej postanowiono wybudować Filharmonię Pomorską. Pod koniec 1921 r. utworzono Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych - będące najważniejszym w międzywojennym Toruniu i całym Pomorzu organizatorem wystaw plastycznych, zabiegającym o stałą galerię malarstwa i muzeum. W 1920 r. powstał też zakład graficzny "Sztuka" - wydawnictwo artystyczne, przekształcone w 1923 r. w Pomorską Drukarnię Rolniczą.
Od początku działalności Konfraternia podnosiła ideę utowrzenia w Toruniu uniwersytetu, podejmowaną następnie przez Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Instytut Bałtycki, Radę Zrzeszeń Naukowych, Artystycznych i Kulturalnych Ziemi Pomorskiej i inne środowiska.
Od maja 1936 r. Konfraternia wydawała "Tekę Pomorską" - kwartalnik (później 2-miesięcznik) poświęcony zagadnieniom kultury i sztuki Pomorza. Większość członków redakcji Teki była ścisłymi współpracownikami Pomorskiej Rozgłośni Polskiego Radia w Toruniu, uruchomionej w 1935 r., wspólnie działając na rzecz włączenia Pomorza w życie naukowe i kulturalne ogólnopolskie, co - jak podkreślano - stoi w dysporoporcji z rangą gospodarczą i kulturalną tego regionu. W tym kontekście powtarzano wielokrotnie już podnoszone postulaty rozbudowy życia narodowego polskiego na Pomorzu, zwłaszcza poprzez utworzenie tu uniwersytetu i budowę Muzeum Ziemi Pomorskiej (to ostatnie nastąpiło w Toruniu w 1937 r.).
Konfraternia posiadała własną pieczęć, pieśń-hymn i berło - duży pędzel malarski ze wstęgami, godłami i nazwiskami konfratrów. W czasie oficjalnych wystąpień konfratrzy nosili obszerne berety z ciemno zielonego aksamitu.
Zobacz też:
Ostatnia modyfikacja 25-10-2020 22:14
