en
POLECAMYDotknij Gotyku w Toruniu
POLECAMYZrób samodzielnie pierniki
POLECAMYZWIEDŹ TORUŃ Z KUFLEM PIWA!
POLECAMYPOZNAJ WIELKĄ TWIERDZĘ TORUŃ

Krzyżacy opuścili założony przez siebie Toruń

Wskutek narastających od wielu lat uciążliwości i obciążeń fiskalnych ze strony Krzyżaków, stany pruskie na zjeździe w Kwidzynie w 1440 r. zdecydowały o utworzeniu Związku Pruskiego – organizacji grupującej miasta i rycerstwo państwa krzyżackiego, będącej formą oporu przeciw nadużyciom ze strony Krzyżaków nasilającym się po wielkiej wojnie (1409-1411) i I pokoju toruńskim (1411 r.) i w obawie o wolności i prawa. Nadużycia te to przede wszystkim dodatkowe obciążenia podatkowe, ograniczanie stanom pruskim wpływu na sprawy wewnętrzne państwa (zwłaszcza w obliczu rządzenia państwem przez obcych - tzn. rycerzy zakonnych rekrutujących się z dalekich miejscowości w krajach zachodnioeuropejskich, głównie niemieckich), zakwestionowanie przez władze postanowień przywileju chełmińskiego dla rycerstwa.

Zresztą już wcześniej, bo w 1433 r. na zjeździe stanów pruskich w czasie trwającej wojny polsko-krzyżackiej, wpływowy i szanowany burmistrz Starego Miasta Torunia Herman Rusop odważnie i zdecydowanie wyartykułował bezpośrednio wielkiemu mistrzowi separatystyczne dążenia stanów pruskich: „Oto stoją wasze wierne rycerstwo i miasta, i kazali mi Waszej Łaskawości powiedzieć i prosić, by Wasza Łaskawość i komturowie zechcieli postarać się o pokój, bo długi czas żyją w niepokoju i znoszą wielkie zniszczenie, a jeśli jednak Wasza Łaskawość nie uczyni tego, nie dam nam pokoju i spokoju, to winien Wasza Łaskawość wiedzieć, że wtedy my sami o tym pomyślimy i poszukamy sobie pana, który doprowadzi do pokoju i da nam spokój".
 
Główną rolę w utworzeniu Związku Pruskiego odegrały władze Starego Miasta Torunia (a zwłaszcza burmistrzowie Johan Huxer i Hermann Rusop), Chełmna oraz rycerstwo Ziemi Chełmińskiej. Podstawą aktu erekcyjnego Związku stał się koncept przygotowany przez Radę Starego Miasta Torunia. 
Wobec zabiegów mistrza krzyżackiego Ludwika von Erlichshausena o likwidację Związku Pruskiego czynionych od 1450 r. (w tym starań u papieża o zakazanie działalności Związku), związkowcy w 1452 r. z przygotowanymi wykazami bezprawia, zwrócili się ze skargą na Krzyżaków do cesarza Fryderyka III Habsburga, prosząc jednocześnie o rozstrzygnięcie sporu. Jednak cesarz wydał wyrok potępiający Związek Pruski, nakazujący jego rozwiązanie i zapowiadający represje wobec członków.
Wyrok nie został zaakceptowany przez Związek Pruski, który rozpoczął przygotowywania do zbrojnego rozstrzygnięcia. 
Jednocześnie już 1451 r. zjazd stanów pruskich z inicjatywy delegatów toruńskich po raz pierwszy rozpatrywał kwestię ubiegania się o pomoc u króla polskiego. W 1452 r. Związek Pruski, w wyniku zaangażowania zwłaszcza Starego Miasta Torunia i rycerstwa chełmińskiego, nawiązał kontakty z możnymi i dostojnikami polskimi, których widział jako swoich sprzymierzeńców. Zawiązana na pocz. 1453 r. Tajna Rada Związku Pruskiego, rezydująca w Starym Mieście Toruniu pod przewodnictwem Hansa von Baisen (Jana Bażyńskiego) i rajców staromiejskich toruńskich, nieustannie podejmowała rozmowy, zyskiwała wsparcie kolejnych przedstawicieli władzy polskiej, ustalając warunki przyszłego, dobrowolnego poddania się stanów pruskich królowi polskiemu. Ostateczne negocjacje z królem Kazimierzem Jagiellończykiem Tajna Rada prowadziła od stycznia 1454 r. Równolegle w Prusach trwały konspiracyjne przygotowania zbrojne do antykrzyżackiego powstania; Rada Starego Miasta Torunia i burmistrz Johan vom Lohe już od 9 grudnia 1453 r. podjęli systematyczne zbrojenia zaopatrując się w działa, to samo nakazując mieszczanom.
 
 
Toruń - miejsce wybuchu powstania
 
W styczniu 1454 r. w obu miastach toruńskich panowała atmosfera napięta, konflikt zbrojny wisiał w powietrzu. Prokrzyżacka Rada Nowego Miasta Torunia, naciskana przez mieszczan nowomiejskich żądających komisyjnego skontrolowania ratusza, uciekła do Malborka po 10 stycznia. Rządy objęło 8-osobowe przedstawicielstwo pospólstwa, a starostą został Mikołaj z Targowiska – przedstawiciel Związku Pruskiego.
Widząc te zajścia komtur toruński Albrecht Kalba wysłał 22 stycznia do wielkiego mistrza w Malborku pismo sugerujące rokowania ze Związkiem Pruskim.
 
Po ustaleniach z królem polskim, w nocy 4 lutego 1454 r. Tajna Rada Związku Pruskiego wysłała z Torunia do wielkiego mistrza krzyżackiego w Malborku formalny akt wypowiedzenia mu posłuszeństwa przez stany pruskie, powołując się na prawo oporu z powodu niezapewnienia wymiaru sprawiedliwości i bezpieczeństwa poddanym. Akt ten, który opieczętował Hans von Beisen oraz Stare Miasto Toruń, dotarł przez posłańca toruńskiego do rąk wielkiego mistrza rano 6 lutego.
Jednak już 3 lutego w Toruniu nakazano blokadę zamku krzyżackiego, obsadzając wszystkie prowadzące do niego bramy i odcinając Krzyżaków od dostaw żywności. Tego samego dnia wielki mistrz wysłał z Malborka do Torunia posłów: wielkiego marszałka Kiliana von Exdorf oraz komturów gdańskiego i grudziądzkiego w celu podjęcia rokowań ze Związkiem Pruskim, co doradzał komtur toruński. Posłowie nie dotarli do celu, bo w trakcie podróży doszła ich wiadomość o wybuchu zbrojnego powstania, wobec tego ukryli się na zamku w Papowie (ob. Biskupim).
Tego ranka, gdy w Malborku wielki mistrz odczytywał wypowiedzenie posłuszeństwa rozpoczął się zaplanowany, jednoczesny atak mieszczan na zamki krzyżackie w państwie. Większość z nich, zwłaszcza w wielkich miastach pruskich: Toruniu, Gdańsku, Elblągu i Królewcu, skapitulowała bez stawiania większego oporu. Komtur toruński, Albrecht Kalba 6 lutego rano przyjął delegację władz Starego Miasta Torunia i Tajnej Rady wzywającą go do poddania zamku. Wobec odmowy w południe rozpoczęto ostrzał z dział od strony Wisły, Starego Miasta, Nowego Miasta i obecnej Woli Zamkowej. Poza pożarami na przedzamczach nie doszło do większych zniszczeń zamku, załoga niezbyt chętnie go broniła, a przysłani przez wielkiego mistrza na pomoc drabanci uciekli. 
7 (lub 8) lutego rano komtur przekazał zamek władzom Starego Miasta Torunia. Krzyżacy zostali zatrzymani na 14 dni w klasztorze franciszkańskim, po czym, z osobistym swoim dobytkiem, pozwolono im uciec do jednego z zamków oprócz Malborka, Gdańska, Elbląga, Bałgi, Brandenburga i Królewca.
Również 7 lutego powstańcy zdobyli zamek w Papowie, gdzie schronili się posłowie wielkiego mistrza zmierzający do Torunia na rokowania. Zostali schwytani i do Torunia trafili już jako jeńcy.
 
Tak po 223 latach Krzyżacy na zawsze opuścili Toruń – swoją pierwszą siedzibę w utworzonym przez siebie potężnym państwie. Odbyło się to bez przelewu krwi, bez wielkich zniszczeń.
 
W 1754 r., w 300. rocznicę uwolnienia się od Krzyżaków, Rada Torunia wybiła specjalny medal.
Zorganizowano wtedy w Toruniu  wielkie uroczystości z okazji 300 letniej rocznicy zrzucenia jarzma krzyżackiego. 
Na awersie medal przedstawia panoramę nadwiślańską Torunia z widokiem płonącego zamku krzyżackiego. W otoku napis:
TERCENTVM ANTE ANNOS CRVCIATA THORVNIA NOCTE EXCVSSO EXVLTAT LIBERA FACTA IVGO (Przed trzystu laty udręczony Toruń, w nocy zrzuciwszy jarzmo, oswobodzony cieszy się wolnością).
Na rewersie scena na przedpolu zamku krzyżackiego w Malborku, przedstawiająca spotkanie 6 rycerzy wielkiego mistrza krzyżackiego z wysłanniekiem Związku Pruskiego, który doręcza list z aktem wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom.
W otoku napis: PRUSSICI FOEDERIS EXECUTIO PER FECIALEM DENUNCIATA MARIAEBURGI A C 1454 D 6 FEBR (Pruskiego Związku manifest doręczony przez herolda w Malborku 1454 roku dnia 6 lutego).
Jak pisze Zygmunt Gloger w Encyklopedii Staropolskiej: medale, wybite znacznym kosztem na trzechsetną rocznicę przez wolnych i żadnym wpływom niepodległych mieszkańców Gdańska [medal podobny wybił też Gdańsk - red.] i Torunia, są śpiżowym pomnikiem ich uczuć, który żadnych komentarzy tu nie potrzebuje.
 
 
Wkrótce Rada Starego Miasta Torunia zarządziła planowe zburzenie opanowanego zamku krzyżackiego, zatrudniając do tego cieśli, murarzy i robotników. Burzenie to jednak nie miało charakteru zwykłego odwetu wobec nielubianych Krzyżaków. Przyczyna była przemyślana i dalekowzroczna: Rada miasta nie chciała bowiem, aby zamek ponownie stanowił punkt oparcia dla przyszłej władzy króla polskiego, która miałaby zwierzchnictwo nad Toruniem, jak dotąd mieli Krzyżacy.
 
Po błyskawicznym zdobyciu zamków komturskich w największych miastach, powstanie antykrzyżackie i zdobywanie niektórych innych zamków trwało nadal: dłużej oblegano zamki np. w Radzyniu (Chełmińskim), BrodnicyŚwieciu, dlatego Stare Miasto Toruń wysłało wsparcie dla oblegających je w postaci zbrojnych oddziałów, prochu i sprzętu wojennego, co przyspieszyło ich zajęcie. Ostatecznie do końca lutego Związek Pruski zajął wszystkie zamki poza malborskim i sztumskim.
 
Wkrótce po zdobyciu najważniejszych zamków komturskich w państwie, 10 lutego Tajna Rada Związku Pruskiego wysłała z Torunia do Krakowa 'wielkie poselstwo', które zwróciło się do króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o włączenie ziem pruskich do Polski na określonych warunkach i objęcie nad nimi swojej władzy. Wydany przez króla 6 marca 1454 r. w Krakowie akt inkorporacji był oficjalnym początkiem polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej, zakończonej w Toruniu w 1466 r. II pokojem toruńskim.
 
W tymże dniu 6 marca król Kazimierz Jagiellończyk na prośbę posła toruńskiego uczestniczącego w poselstwie, Rutgera von Birken, wystawił dokument gwarantujący zburzenie podtoruńskiej Nieszawy i nieodbudowanie jej ponownie.
Dwa dni później w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu sfinalizowano notarialnie kolejną przełomową dla Torunia sprawę – formalne włączenie Nowego Miasta Torunia do Starego Miasta Torunia. 8 marca podpisano więc dokument w obecności członków Związku Pruskiego, na mocy którego zjednoczono oba miasta toruńskie z pełnią jednakowych praw dla wszystkich mieszczan. Połączenie Starego i Nowego Miasta pod władzą Rady staromiejskiej zostało zaakceptowane i potwierdzone przez króla Kazimierza Jagiellończyka w wydanych 26 sierpnia 1457 r. tzw. przywilejach kazimierzowskich (privilegia casimiriana) dla Torunia, stanowiących kamień węgielny potęgi i autonomii Torunia w następnych stuleciach.
 
Oprac. Arkadiusz Skonieczny
Data publikacji: 02-02-2015
 
drukuj  poleć artykuł
Ostatnia modyfikacja 17-12-2015 20:21
Booking.com

Twoja wycieczka

W Twojej wycieczce znajdują się miejsca:

    Sonda

    Które miejsca w okolicy planujesz odwiedzić będąc w Toruniu (max 3):