Cmentarz św. Jerzego w Toruniu

Inne historyczne cmentarze w Toruniu tutaj

 

Najstarszy zachowany nagrobek na cmentarzu, 1826 r.

 

 

 

 

 

 

 

Secesyjne ornamnety ogrodzenia

 (ul. Gałczyńskiego 41, do 1964 r. ul. św. Jerzego)
 
Cmentarz założony w 1811 r. jako nowy cmentarz św. Jerzego, po likwidacji (związanej z rozbudową umocnień twierdzy toruńskiej w okresie Księstwa Warszawskiego) w tymże roku starego, średniowiecznego cmentarza, zlokalizowanego nieco na wschód. O starym cmentarzu św. Jerzego tutaj.
Posiada piękne starodrzewie, wiele nagrobków figuralnych i ozdobnych. Wpisany jest do rejestru zabytków.

Posiada część protestancką, katolicką, prawosławną, co wynika z historycznych części administrowanych przez parafie różnych wyznań.

Wzdłuż zachodniego skraju cmentarza ustawiono w formie lapidarium szereg - przeważnie uszkodzonych i popadających w dalszą deqastację - nagrobków ze zlikwidowanego w 1992 r. sąsiedniego XIX-wiecznego cmentarza staroluterańskiego przy ul. Matejki.

Pierwszym współgospodarzem dyrekcji cmentarnej została staromiejska gmina ewangelicka; od 1852 r. współużytkownikiem jest parafia NMP (patrz: kościół Mariacki).

Nazwa cmentarza wywodzi się od XIII-wiecznego kościoła św. Jerzego, znajdującego się w okolicy, przy którym istniało leprozorium - szpital dla trędowatych i cmentarz (tzw. stary cmentarz św. Jerzego), zniszczony w czasie wojen napoleońskich, ostatecznie przy wznoszeniu fortyfikacji w czasach Księstwa Warszawskiego, w czerwcu 1811 r., zastąpiony obecnym.

W XIX w. cmentarz rozrósł się znacznie w porównaniu ze swym założeniem, tak więc dziś jego powierzchnia wynosi prawie 8 ha. Zatarł się też podział na części wyznaniowe, zniknęło wiele nagrobków sprzed 1920 r.

Najstarszym zachowanym jest neoklasycystyczny nagrobek Johna Ephraima Wessela (kupca z Londynu, zamieszkałego w Toruniu przy ul. Szerokiej 36, zm. w 1817 r.), z 1826 r. W pobliżu można znaleźć też kilka płyt z lat 40. XIX w. oraz żeliwny krzyż uczestnika powstania listopadowego, kpt. Żernickiego, zm. w 1836 r. Niedaleko głównego wejścia zachowały się płyty Amalii Hirsch (zm. 1844 r.) i sędziego Wilhelma Diestela  (zm. 1851 r.). 

Nie zachowało się jednak więcej grobów z XIX w. Zlikwidowano je w większości po II wojnie światowej na skutek zajęcia dawnej protestanckiej części cmentarza przez parafie katolickie (św. Janów i NMP), nie dbające o dawną spuściznę. Pomimo swego średniowiecznego rodowodu, na skutek zniszczenia na początku XIX w. starego cmentarza św. Jerzego z pięknymi barokowymi kaplicami i grobowcami rodzinnymi, cmentarz ten nie posiada wielu starych grobów, nawet XIX-wiecznych.

 

Specyficzny klimat cmentarza tworzy m.in. wiele zachowanych starych metalowych ogrodzeń pól grobowych, w tym obiekty o wysokiej klasie artystycznej, m.in w stylu neogotyckim z 2. poł. XIX w., a także secesyjne z pocz. XX w. Ponadto bogata forma wielu nagrobków zdobionych figurami np. Chrystusa dżwigającego krzyż, Jezusa Miłosiernego, Jezusa Zmartwychwstałego, Marię, Pietę, anioły i in.

Mimo to cmentarz  św. Jerzego należy do najstarszych zachowanych cmentarzy w Toruniu i jest miejscem spoczynku wielu zasłużonych torunian, działaczy społecznych, narodowych, naukowców z XIX i XX w., m.in.  

Bogumila Goltza (1870; pisarza niemieckiego)
Otto Steinborna (1936 r.; inspiratora i działacza toruńskich towarzystw naukowych, działacza społecznego i narodowego), jego żony
Heleny Kawczyńskiej-Steinbornowej (działaczki kulturalno-oświatowej),
Mariana Sydowa (1948 r.; popularyzatora i miłośnika zabytków i przeszłości Torunia),
Józefa i Sylwestra Buszczyńskich (1887, 1940 r.; drukarzy i wydawców; patrz: Drukarnie i drukarstwo toruńskie),  
Leona Szumana (1920 r.; lekarza) i rodziny Szumanów,

Ignacego Zelka (1967; rzeźbiarza)
profesorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, m.in.:
Mieczysława Limanowskiego (1948 r.; petrologa, działacza teatralnego),
Karola Wiktora Zawodzińskiego (1949 r.; historyka literatur słowiańskich, krytyka i teoretyka literatury),
Romana Jakimowicza (1951 r.; archeologa i muzeologa, badacza wczesnego średniowiecza Polski),
Bronisława Jamontta (1957 r.; malarza),
Ludwika Kolankowskiego (1956 r.; historyka, organizatora i pierwszego rektora UMK),
Ryszarda Mienickiego (1956 r.; badacza dziejów Europy Wschodniej),
Stefana Srebrnego (1962 r.; filologa klasycznego, znawcy i tłumacza tragików greckich),
Władysława Dziewulskiego >>> (1962 r.; astronoma, twórcy Obserwatorium Astronomicznego UMK w podtoruńskich Piwnicach),
Jana Prüffera (1959 r.; zoologa),
Janiny Hurynowicz (1967 r.; neurofizjologa),

Loenarda Torwirta (1967 r;  artysty malarza, konserwatora zabytków, scenografa)

Jerzego Hoppena (1969; malarza, grafika, historyka sztuki)

Elżbiety Zawackiej >>> (2009; kurierka Komendy Głównej Armii Krajowej, jedyna kobieta wśród słynnych "Cichociemnych" i druga Polka w historii Wojska Polskiego awansowana na stopień generała brygady, prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika)
i in.
 
1. listopada 2003 r. z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Torunia przeprowadzono pierwszą kwestę na ratowanie najstarszych nagrobków cmentarza. Za uzyskane dochody odnowiono wówczas płytę nagrobną pomnika Władysława Szumana (patrioty, działacza niepodległościowego) oraz Mariana Sydowa. W 2004 r. dzięki pieniądzom ze zbiórki udało się odrestaurować najstarszy nagrobek na cmentarzu, wystawiony w 1826 r. dla toruńskiego kupca Johna Ephraima Wessela oraz nagrobek Mariana Dörffera, adwokata międzywojennego i prezesa Towarzystwa Miłośników Torunia.
Od tego roku kwesty odbywają się corocznie, przyczyniając się do zachowania najbardziej znaczących nagrobków.

Więcej:
- Bliskowski L.: Analiza artystyczna wraz z przeprowadzeniem rejestru nagrobków o wartości artystycznej i historycznej w obrębie cmentarza św. Jerzego w Toruniu, Toruń 1975
- Cmentarz św. Jerzego, red. Dybaś B., Towarzystwo Miłośników Torunia, Toruń 2006
- Niedzielska M.: Toruńskie cmentarze, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Prace popularno-naukowe nr 56, Toruń 1992

 

 

 

Wiele nagrobków przeniesionych ze zlikwidowanego w 1992 r. cmentarza staroluterańskiego popada tutaj w dewastację i zarasta dzikimi krzakami