Studzienka-Pomnik Mikołaja Kopernika

Wykonany z inicjatywy Samuela Luthera Gereta pomnik-studnia ku czci Mikołaja Kopernika na rogu ul. Kopernika i Piekary była jednym z wyrazów czci, jaką darzono w Toruniu wielkiego uczonego (zobacz: Kult Mikołaja Kopernika w Toruniu). Pomnik powstał w 1787 r. i istaniał niecałe sto lat. 

 

Idea wystawienia pomnika wyszła z inicjatywy zasłużonego torunianina, Samuela Luthera Gereta jeszcze przed nastaniem I rozbioru Polski, który - choć nie objął Torunia - miał dla niego katastrofalne skutki (zobacz: Toruń w okresie przedrozbiorowym). Właśnie te kryzysowe i ciężkie czasy nie pozwoliły na realizację pomnika. Do pomysłu Geret powrócił po tym, jak w 1787 r. został wybrany burgrabią królewskim w Toruniu.

Lokalizacja pomnika, jaką wskazał nie była przypadkowa. Był nią róg ulic przed domem, który wtedy uważano na miejsce narodzin astronoma. Zainteresowanie wybitnymi postaciami nauki stawało się coraz popularniejsze i powszechniejsze w tamtych czasach rozwoju idei Oświecenia, stąd koncepcja stawała się żywsza i coraz bardziej realna urzeczywistnienia. 

Jeszcze w tym samym 1787 r. rozpoczęto prace w miejscu, gdzie od dawna stała stara drewniana pompa zaopatrująca okolicznych miejszkańców w wodę. Pomnik połączył więc dwie funkcje - stał się jednocześnie pompą i obeliskiem pamiątkowym. Przybrał formę 5,7 metrowej wysokości smukłej marmurowej piramidki stojącej na prostokątnym marmurowym cokole. W piramidkę wmontowana była wylewka wody i dźwignia. Na szczycie piramidki była ręka skierowana ku niebu, trzymająca cyrkiel i mierząca sferę niebieską przedstawioną jako niebieską kulę. Jednocześnie kula ta stanowiła zegar słoneczny w typie zegara współczesnego stojącego w parku Dolina Marzeń.

 

Napoleon w 1812 r. przed domem Kopernika. Widoczna na rogu ulic studnia-pomnik Kopernika

 

 

Nie wiadomo kiedy pomnik ten został przekształcony w formach neogotyckich. Nie wiadomo też kiedy został rozebrany. Pewna fotografia z ok. 1871 r. pokazuje, że przed kamienicą znajdowało się ujęcie wody w formie zwykłej pompy.

 

Rycina przedstawiająca studzienkę Kopernika w połowie XIX w.

 

Rycina przedstawiająca studzienkę Kopernika w 1846 r.