Kaplica Pamięci
Kaplica Pamięci o Sprawiedliwych mieszcząca się w Świątyni pw. Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w Toruniu jest unikalnym w skali międzynarodowej pomnikiem powstałym z pragnienia oddania czci Polakom, którzy z narażeniem życia swego i swej rodziny ratowali Żydów w czasie II wojny światowej. Inicjatorem oraz patronem tego dzieła jest o. Tadeusz Rydzyk CSsR – założyciel i dyrektor Radia Maryja. Kaplicę zbudowano według koncepcji inżyniera Andrzeja Ryczka – architekta, autora projektu Świątyni.
Również w tej kaplicy przechowuje się relikwie św. Maksymiliana Kolbego, bł. Jerzego Popiełuszki, bł. Karoliny Kózkówny oraz pierwszych polskich misjonarzy, którzy zginęli śmiercią męczeńską: bł. Zbigniewa Strzałkowskiego i Michała Tomaszka. Byli franciszkanami, głosili nauki w Peru. 9 sierpnia 1991 r. w Pariacoto zostali zamordowani przez terrorystów z organizacji Sendero Luminoso (z hiszp. Świetlisty Szlak). Pośmiertnie zostali odznaczeni Wielkim Orderem Oficerskim Słońca Peru, w 1996 r. rozpoczął się ich proces beatyfikacyjny. Decyzją papieża Franciszka, przysługuje im tytuł błogosławionych.
Śmierć czekała tych Polaków, którzy ośmieliliby się pomóc Żydom. Tak stanowiło niemieckie prawo. Wielu podjęło jednak to ryzyko. Dość powiedzieć, że ponad 6 tys. Polaków odznaczono jako Sprawiedliwych wśród narodów świata. Dla porównania, kolejnych na tej liście Holendrów jest ponad 5 tys., jednak za ratowanie Żydów Niemocy przewidzieli karę śmierci tylko dla Polaków.
W lutym 1942 roku w ramach Związku Walki Zbrojnej a później Armii Krajowej utworzono komórkę odpowiedzialną za pomoc Żydom. 4 grudnia 1942 została powołana Rada Pomocy Żydom. O formach zaangażowania tej instytucji mówią powstałe przy niej referaty: mieszkaniowy, terenowy, dziecięcy i lekarski. Znamienne było zaangażowanie tutaj środowisk katolicko-narodowych (warto podać przykład Zofii Kossak-Szczuckiej) oraz innych warto wymienić działalność Ireny Sendlerowej, która uratowała około 2500 dzieci żydowskich,
Oprócz pomocy instytucjonalnej Polacy udzielali pomocy Żydom indywidualnie. Bardzo duży udział w tym dziele miały polskie zakony oraz polscy księża. Szacuje się, że dzięki takiej pomocy udało się uratować ok. 100 tysięcy polskich Żydów. Na mocy rozporządzenia generalnego gubernatora Hansa Franka z 15 października 1941 roku groziła kara śmierci dla osób udzielających bezpośredniego wsparcia Żydom, ich rodzinom a nawet sąsiadom. Rozporządzenie owo miało następującą treść: „Żydzi, którzy bez upoważnienia opuszczają wyznaczoną im dzielnicę, podlegają karze śmierci. Tej samej karze podlegają osoby, które takim Żydom świadomie dają kryjówkę. Podżegacze i pomocnicy podlegają tej samej karze jak sprawca, czyn usiłowany karany będzie jak dokonany”. Zatem przenocowanie, żywienie, a nawet podwiezienie Żyda-uciekiniera z getta groziło śmiercią. Najbardziej znanym przykładem polskich bohaterów, którzy zginęli z rąk okupanta za pomoc Żydom jest rodzina Ulmów ze wsi Markowa koło Łańcuta, którzy przechowywali u siebie ośmioro Żydów: pięciu mężczyzn i trzy kobiety. 24 marca 1944 roku niemieccy żandarmi z Łańcuta zamordowali Józefa Ulmę, jego żonę Wiktorię będącą wówczas w zaawansowanej ciąży, a także szóstkę dzieci (najstarsze miało 8 lat), najmłodsze półtora roku. Zabito też ośmioro ukrywających się Żydów. W 2003 roku rozpoczął się w diecezji przemyskiej proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów...
W 2006 roku Instytut Pamięci Narodowej podjął się realizacji projektu „Polacy ratujący Żydów”. W czasach najnowszych środowisko Radia Maryja wykonało ogromny wysiłek, aby pokazać światu nieznanych dotąd polskich bohaterów, którzy nie zawahali się zaryzykować życia, by w imię miłości bliźniego ratować tysiące zagrożonych śmiercią Żydów. Tak powstała niniejsza Kaplica Pamięci, dzieło niezwykłe tak od strony poznawczej, jak i artystycznej. Zaangażowało się ten projekt tysiące polskich obywateli, zgromadzono ogromny materiał dokumentacyjny. Zbudowano kaplicę stanowiącą wspaniałe upamiętnienie tysięcy bohaterów.
Opracowanie: dr hab. Mieczysław Ryba, prof. KUL wykładowca WSKSiM