Historia przewodnictwa w Toruniu

Zorganizowane przewodnictwo turystyczne istnieje w Toruniu od 1922 roku, kiedy to przy powstałym Oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego zorganizowano programową Sekcję Wycieczkową, skupiającą m.in. przewodników. Organizowali oni wycieczki dla mieszkańców miasta po Toruniu oraz w bliższe, później dalsze okolice, a także obsługiwali przyjeżdżające do Torunia grupy turystów. Czołowymi przewodnikami tego okresu byli ludzie zamiłowani w historii i architekturze Torunia, m.in.: Marian Sydow, Ignacy Tłoczek, Stanisław Wałęga.
Wobec wzrastającego ruchu turystycznego wyodrębniono w 1927 roku Sekcję Przewodnicką, nastawioną wyłącznie na turystów przyjezdnych. W 1928 roku zorganizowano pierwszy kurs przewodnicki, który ukończyło 15 osób. Do 1939 roku zorganizowano jeszcze kilka takich kursów, powiększając grono kwalifikowanych przewodników.

Po działaniach wojennych sekcję powołano w 1947 roku. Po zmianach organizacyjnych i utworzeniu Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego powołano w 1952 roku przy oddziale toruńskim PTTK Koło Przewodników, działające tam do 1992 r.

Najintensywniejszym okresem dla przewodników toruńskich była połowa lat 70. XX wieku, co związane było z rosnącym zainteresowaniem Toruniem w związku z międzynarodowymi obchodami Roku Kopernikańskiego (1973). Na fali popularności następował wzrost liczby przyjeżdżających do Torunia turystów, który kulminację osiągnął w 1976 roku, kiedy to przewodnicy oprowadzili po mieście 11,6 tys. grup (tj. ponad 730 tys. osób). 

Do 1960 roku przewodnictwo znajdowało się w strukturach PTTK. W 1960 roku, zgodnie z zarządzeniem Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, ustalono przewodnictwo państwowe, pozostawiając szkolenie i organizację w gestii PTTK. W latach 1989-1998 przewodnictwo powróciło całkowicie pod zarząd PTTK.

W wyniku Ustawy o Usługach Turystycznych z 29. 8. 1997 r. działalność przewodnicka została zdjęta ze struktur PTTK i jest obecnie przewodnictwem państwowym, leżącym od 2006 roku w gestii Urzędów Marszałkowskich. Do końca 2013 r. (tj do wejścia w życie ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów) marszałkowie województw mieli kompetencje do wydawania licencji podmiotom na organizację kursów dla kandydatów na przewodników oraz kompetencje do nadawania licencji przewodnickich w trzech podstawowych kategoriach: 1) przewodnik miejski (dla 10 miast o największych walorach krajoznawczych, w tym Torunia), 2) przewodnik terenowy (po województwach lub wybranych obszarach), 3) przewodnik górski. Do roku 2012 marszałek woj. kujawsko-pomorskiego wydał 511 uprawnień przewodnickich, w tym 256 uprawnień dla przewodników miejskich po Toruniu.

Przewodnik turystyczny, zgodnie z Europejskim Komitetem Standaryzacji (European Commitee for Standardisation) to osoba, która oprowadza zwiedzających w wybranym języku oraz objaśnia kulturalne i przyrodnicze dziedzictwo obszaru, na jaki posiada uprawnienia wydane przez odpowiednie władze.

Do najbardziej znanych opisów, które powstać musiały po poznaniu i "zwiedzeniu" miasta, należą: Sebastiana Klonowica z drugiej połowy XVI wieku w poemacie pt. "Flis" ("...Toruń budowny i bogaty w cnotę, [jego] wdzięczne winnice, lusthauzy i ogrody śliczne, drzewa rozliczne, świetne jako płomień mury, [miasto] na wszem ozdobne [...] a nad górami szpice i wysokich wież złote makowice, co swemi wierzchy srebrne niebo orzą"); pisarza S. Sarnickiego z końca XVI wieku; literata i historyka S. Starowolskiego z pierwszej połowy XVII wieku; węgierskiego nauczyciela M. S. Csombora z 1620 roku; innego węgierskiego przybysza A. Kiraly'ego z 1711 roku; angielskiego kupca J. Marshalla z 1770 roku; niemieckiego literata, członka Berlińskiej Akademii Nauk J. E. Biestera z 1791 roku.

Znana powszechnie od dawna uroda miasta i jego tradycje ściągały do Torunia wiele znanych osobistości chcących poznać jego zabytki. "Turyści" ci byli również oprowadzani przez podejmujących ich gospodarzy, którzy pokazywali gościom największe osobliwości miasta. Znane są wizyty np. Jana Długosza (8. września 1464 roku), kardynała i bpa gnieźnieńskiego, Fryderyka Jagiellończyka (23. czerwca 1501 roku), posła tureckiego, wysłannika padyszacha, sułtana Mahmuda I w drodze z Warszawy do Szwecji (18. marca 1733 roku), wizyta ministra szwedzkiego Carlsona wraz z orszakiem, wracającego w 1746 roku z poselstwa w Turcji, który na własne życzenie został oprowadzony po Ratuszu Staromiejskim. Wyłącznie w celach turystycznych w 1757 roku przypłynął do Torunia Francuz, monsieur de Danguel, który przedłożywszy nadburmistrzowi miasta pismo rekomendacyjne od kanclerza koronnego Jana Małachowskiego, został oprowadzony po Ratuszu i bibliotece Gimnazjum Akademickiego przez sekretarza miejskiego Ephraima Oloffa.

Odrębną kwestią były wizyty królów polskich, których w większości nie można zaliczyć do turystyczno-krajoznawczych. Tym niemniej znane są z archiwaliów fakty zwiedzania miasta przez królów; np. w 1623 roku, w czasie jednej z siedmiu swoich wizyt, miasto zwiedzał Zygmunt III Waza z dworem i m.in. podziwiał widoki z wieży ratuszowej.

Niewątpliwym magnesem ściągającym do Torunia wielu przybyszów była tradycja Mikołaja Kopernika oraz sława toruńskich pierników. Atmosfera wokół niego została podniesiona, gdy wraz ze wzrostem zainteresowań naukami ścisłymi w XVIII wieku, doszukiwano się zapomnianego Domu Kopernika. Przyjeżdżali więc turyści krajowi i zagraniczni, aby oglądać odnaleziony w 1760 roku, lecz niewłaściwy dom urodzin astronoma. W 1777 roku z wielką powagą i czcią oglądał rzekomy dom słynny szwajcarski astronom Jan Bernouilli, w 1778 roku dom i inne zabytki miasta zwiedzał angielski podróżnik N. H. Wraxall (oprowadzał go sam twórca teorii o domu Kopernika, Samuel Luther Geret).

Rozwój zainteresowań krajoznawczych miał miejsce od początku XIX wieku, co wiązało się z docenieniem i troską o "sztuki starożytne"; wówczas to powstały pierwsze muzea i rosła chęć zwiedzania. Znana jest wizyta Napoleona w czerwcu 1812 roku, którego po Toruniu, a przede wszystkim po domu Kopernika oprowadzał komendant twierdzy Toruń gen. Woyczyński. Podobnie w latach 1812 i 1817 w mieście gościł Julian Ursyn Niemcewicz. W sierpniu 1825 roku miasto zwiedzał Fryderyk Chopin, a przewodnikiem jego mogła być spokrewniona rodzina Fengerów (patrz: Pałac Fengera), u których wtedy mieszkał. Obaj zwiedzali m.in. rzekomy Dom Kopernika, za który błędnie uznawano inną kamienicę. W czasie zaborów Toruń - jako najważniejszy ośrodek polskości na Pomorzu - odwiedzali też sławni pisarze, malarze, artyści, jak np. w latach: 1838, 1843, 1845 Z. Krasiński, w 1858 roku Deotyma (Jadwiga Łuszczewska), w 1875 roku J. I. Kraszewski, w 1877 roku J. Matejko, w 1878 roku H. Wieniawski, w 1880 roku H. Modrzejewska, w 1883 roku Pablo Sarasate, słynny hiszpański skrzypek, wirtuoz i kompozytor. Później Toruń odwiedzali i zwiedzali inni: w 1920 roku gen. J. Haller, pierwszy premier II RP - W. Witos, w 1921 roku Naczelnik Państwa J. Piłsudski w towarzystwie gen. Sosnkowskiego, w 1923 roku prezydent RP St. Wojciechowski, w 1924 roku T. Boy-Żeleński, w 1925 roku gen. Wł. Sikorski, w 1926 roku J. Kiepura, w latach 1927 i 1930 prezydent RP I. Mościcki, w 1933 roku A. Rubinstein, w 1936 roku K. Szymanowski, w 1938 roku marszałek E. Rydz-Śmigły i in.